ARNSZTAJNOWA FRANCISZKA HANNA (1865–1942)
ps. „Ara”.
Urodziła się 19 lutego 1865 r. w Lublinie. Pochodziła żydowskiej rodzimy Meyersonów; córka Bernarda (Berka), zamożnego kupca, dyrektora Towarzystwa Kredytowego Miasta Lublina i powieściopisarki Malwiny (Małki) Meyerson z Horowiczów. Była prawnuczką słynnego na całą Polskę rabina Azriela Horowitza.
Ukończyła gimnazjum żeńskie w Lublinie, następnie dwa lata studiowała nauki pedagogiczno–przyrodnicze w Niemczech. W październiku 1888 r. debiutowała jako poetka w „Kurierze Codziennym”, następnie tomikiem Poezje (1895), Poezje seria II (1899 i 1911). Aktywnie uczestniczyła w pracach tajnej oświaty. Prowadziła kursy dla analfabetów – dzieci i dorosłych. Pisała wiersze i bajki dla dzieci oraz dramaty teatralne: Widmo: Ballada w I akcie (1905) Luxoniolo (1911). W roku 1906 była współzałożycielką lubelskiego Towarzystwa Szerzenia Oświaty „Światło”. Często podróżowała po krajach Europy Zachodniej i Południowej. Biegle władała kilkoma językami: niemieckim, francuskim, angielskim.
Wybuch I wojny światowej w 1914 r. zastał ją w Szwajcarii, skąd przez Serbię, Grecję, Bułgarię i Rumunię powróciła do Lublina. Służyła w Polskiej Organizacji Wojskowej; w jej domu przy ul. Złotej 2 na starym Mieście w Lublinie organizowano konspiracyjne spotkania, ukryte zostało archiwum organizacji, a w piwnicach magazynowano umundurowanie, broń i amunicję.
W niepodległej Polsce była między innymi z ramienia komisji historycznej Związku Peowiaków archiwistką w Instytucie im. J. Piłsudskiego. Współpracowała z pismami regionalnymi: „Dziennik Lubelski”, „Kamena”, „Kurier Lubelski” i „Ziemia Lubelska”. Tłumaczyła z j. angielskiego między innymi utwory Douglasa Jerrolda, Rudyarda Kiplinga, Herberta Wellsa, Williama Maughama. Opublikowała kolejne tomiki wierszy: Archanioł jutra (1924), „Odloty” (1932) oraz wiersze dla dzieci „Duszki” (1932). Z młodym poetą Józefem Czechowiczem założyła Lubelski Oddział Związku Literatów Polskich (1932) oraz napisała tomik poezji poświęcony zabytkom Lublina „Stare kamienie” (1934). W roku 1934 zmarł jej syn Jan (*1897), lekarz i działacz niepodległościowy ps. „Ćwiek” (zob.). Dwa lata później przeniosła się do Warszawy i zamieszkała u swojej córki Stefanii Mieczysławskiej (1890 (?)–1942).
Po wybuchu II wojny światowej, wraz z córką, została przesiedlona do warszawskiego getta. Mimo ofiarowanej pomocy przez Ewę Szelburg-Zarembinę i Polę Gojawiczyńską, udzielenia schronienia pod Warszawą, nie zdecydowała się na ucieczkę z getta. Została zamordowana przez Niemców w sierpniu 1942 r. w czasie likwidacji getta, lub w obozie zagłady w Treblince.
Od roku 1885 była zamężna z Markiem Arnsztajnem (1855–1930), znanym lubelskim lekarzem i społecznikiem.
Jest patronką ulicy w Lublinie.
Odznaczona Krzyżem Niepodległości (1931), Orderem Polonia Restituta 5 kl. i dwukrotnie Krzyżem Walecznych. Uhonorowana Srebrnym Wawrzynem Polskiej Akademii Literatury.
Źródła
_____________________________________________________
W.K. Cygan, Żołnierze Niepodległości 1863–1938. Słownik biograficzny t. 2, Mińsk Mazowiecki–Warszawa–Kraków 2011; M. Domański, w: Słownik biograficzny miasta Lublina t. I, Lublin 1993; A. Lenkiewicz, Kawalerowie Polski Niepodległej cz. 2, bmdw; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; „Monitor Polski” 1931, nr 64; Łoś Ewa, Franciszka Arnsztajnowa 1865–1942, Lublin 1988. A. Romanowski, Rozkwitały pąki białych róż… Wiersze i pieśni z lat 1908–1918 o Polsce, o wojnie i o żołnierzach, Warszawa 1990; „Franciszka Arnsztajnowa 1865–1942”, „Scriptores”, 2006 nr 30;
www.teatrnn.pl/leksykon/artykuly/franciszka-arnsztajnowa-18651942/ [dostęp 12.03.2021];
www.archiwumherstoryczne.pl/franciszka-arnsztajnowa/ [dostęp 12.03.2021]