Abramowski Edward Józef

Urodził się 17 sierpnia 1868 r. w Stefaninie pow. Wasylków gub. kijowska w zamożnej rodzinie ziemiańskiej. Syn Edwarda, prawnika, i Jadwigi z Beynarowiczów. Miał starszą siostrę Marię. Wychowywany w duchu patriotycznym. Jego stryj – Alojzy Abramowski, oraz wój – Ludwik Beynarowicz byli uczestnikami powstania styczniowego 1863–1864.

W roku 1879, po śmierci matki (zmarła na gruźlicę), wraz z ojcem i siostrą przeniósł się do Warszawy. Pierwsze nauki pobierał w domu, między innymi u takich nauczycieli jak: Maria Konopnicka, Zygmunt Pietkiewicz i Konrad Prószyński. W wieku szesnastu lat podjął nieudaną próbbę wstąpienia do tajnej rewolucyjnej partii Proletariat. W roku 1885 przeniósł się do Krakowa, gdzie ukończył gimnazjum św. Anny (bez matury), następnie zapisał się jako wolny słuchacz na Wydział Przyrodniczy Uniwersytetu Jagiellońskiego. Był jednym z założycieli kółek socjalistycznych wśród młodzieży w Krakowie, uczestniczył w organizowaniu przemytu literatury socjalistycznej do Królestwa Polskiego. Po dekonspiracji, w obawie przed represjami, wyjechał do Szwajcarii. W latach 1886–1889 studiował nauki przyrodnicze, później filozofię i historię na uniwersytecie w Genewie. Brał udział w życiu politycznym młodzieży polskiej w Szwajcarii. Był współtwórcą popularnego wydawnictwa Biblioteka Socjalisty Polskiego. Na początku 1889 r. jako wysłannik kół socjalistycznych przyjechał do kraju, by wziąć udział w odbudowaniu rozbitego aresztowaniami ruchu socjalistycznego. Aresztowany w Krakowie i wydalony z Austrii, wyjechał do Warszawy. Tam z Marcinem Kasprzakiem został jednym z kierowników krajowej organizacji II Proletariatu. Na skutek różnic w stosunku do akcji terrorystycznych, których był przeciwny jako metodzie walki, w połowie 1891 r. założył organizację Zjednoczenie Robotnicze. W latach 1891–1893 był autorem większości nielegalnych broszur agitacyjnych, przeznaczonych dla masowego odbiorcy robotniczego. W maju 1892 r. wyjechał z Warszawy do Genewy, następnie do Paryża, gdzie z ramienia Zjednoczenia Robotniczego w dniach 17–23 listopada 1892 wziął udział w zjeździe założycielskim Polskiej Partii Socjalistycznej. W uchwalonym programie PPS za jeden z celów przyjęto walkę o odzyskanie niepodległości Polski. Został wybrany w skład Centralizacji powołanego Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Na żądanie władz rosyjskich został aresztowany, następnie 7 stycznia 1893 r. wydalony z Francji. Przebywał kolejno w Londynie i Zurychu, biorąc aktywny udział w pracy partyjnej. W roku 1894 zamieszkał w Genewie i poświęcił się całkowicie badaniom w dziedzinie psychologii. Kontynuował je później w Brukseli. W latach 1894–1897 w swoich poglądach odszedł od marksizmu, a zbliżył się do koncepcji syndykalistów i kooperatystów francuskich oraz do anarchizmu Piotra Kropotkina. Od badań społeczno–historycznych i socjologicznych przeszedł do studiów nad filozofią, teorią poznania i psychologią. W swoich dociekaniach szczególną wagę przywiązywał do poznania intuicyjnego, przeciwstawiając mu poznanie intelektualne. Występował przeciwko teorii dyktatury proletariatu i rewolucji, rozwijał koncepcje „socjalizmu bezpaństwowego” i „rewolucji moralnej” jako dróg wiodących do powstania nowego społeczeństwa. W grudniu 1894 uczestniczył w I Zjeździe ZZSP, oraz II Zjeździe (24–26 grudnia 1895). W styczniu 1897 r. powrócił do Warszawy, gdzie zaczął propagować swe idee, zakładając „Koła etyczne” i „Komuny duchowe”. Po roku 1904 współpracował z Polskim Związku Ludowym – przez pewien czas wchodził w skład jego Komitetu Głównego, był współtwórcą programu PZL. W 1905 r. współtworzył Związek Towarzystw Samopomocy Społecznej w Warszawie, w którym utworzył sekcję kooperatystów. Z jego inicjatywy w roku 1906 powstało Towarzystwo Kooperatystów. W tym okresie zaznaczył się jego duży wpływ na niektóre postępowe koła inteligencji polskiej i na ich zainteresowanie ruchem spółdzielczym.

W latach 1908–1910 przebywał za granicą, gdzie prowadził badania w dziedzinie teorii pamięci. Po powrocie do kraju w 1910 r. założył Instytut Psychologiczny w Warszawie, w którym prowadził eksperymentalne badania. Był także czołowym działaczem i ideologiem założonego w roku 1911 Warszawskiego Związku Stowarzyszeń Spożywczych. W 1915 r. został kierownikiem Katedry Psychologii na Uniwersytecie Warszawskim. Zmarł 21 czerwca 1918 r. w Warszawie na gruźlicę. Pochowany na Cmentarzu Parafialnym na Powązkach w Warszawie kwat. 65.

Żonaty ze Stanisławą z Motzów (1867–1892), działaczką socjalistyczną, agitatorką wśród robotnic, założycielką Kasy pomocy robotnic. Zmarła podczas porodu.

Jest patronem ulicy w Łodzi, Olsztynie, Szczecinie, Warszawie, Wrocławiu, Warszawskiej Biblioteki Społecznej, Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących nr 3 w Katowicach.

Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości.