Bojownikom niepodległości

Adam Józef Borkiewicz

(1896-1958)
borkiewicz adam józefUrodził się 17 marca 1896 r. w Bąkowej Górze pow. Radomsko. Syn Franciszka i Marii z Susickich. Szwagier Józefa Świtalskiego (zob.).
 
Uczył się w szkole powszechnej w Bąkowej Górze (1903-1905), a od 1906 r. w gimnazjum T. Łebkowskiego w Warszawie i w tamtejszym gimnazjum W. Górskiego (od 1910 r.) i tam w 1914 r. uzyskał maturę.
 
Od lutego 1912 r. należał do ZWC i Zw. Strzeleckiego.
 
Po wybuchu wojny w sierpniu 1914 r. wstąpił do POW. Aresztowany 29 listopada, przebywał w więzieniu przy ul. Daniłowiczowskiej, skąd został 17 grudnia zwolniony. Należał do oddziału lotnego POW. Po zajęciu Warszawy przez Niemców w sierpniu 1915 r. w stopniu szer. wstąpił do baonu warszawskiego POW, z którym 29 sierpnia dołączył do I Brygady Legionów Polskich. Przydzielony do 4 komp. VI baonu 7 pp LP, wziął udział w kampanii wołyńskiej, awansując 8 listopada na kpr. Ranny 12 grudnia w głowę i pierś, przebywał w Domu Uzdrowieńców w Kamieńsku. Od 3 marca 1916 r. żołnierz baonu uzupełniającego nr 1. 14 kwietnia powrócił na front. Przydzielony do 2 komp. III baonu 1 pp LP. Ranny w dłoń 28 lipca 1916 r. nad Stochodem. Po rekonwalescencji skierowany do kadry w Dęblinie, skąd 18 października odkomenderowano go celem dokończenia nauki w gimnazjum. Maturę uzyskał eksternistycznie w Warszawie w 1917 r.
 
Po kryzysie przysięgowym w lipcu 1917 r. internowany przez Niemców w Szczypiornie, skąd zbiegł w końcu miesiąca. Od sierpnia ponownie w POW. Od września był komendantem obwodu w Kole oraz p.o. komendanta okręgu w Kaliszu, a następnie komendantem obwodów w Kole i Koninie. 15 lipca 1918 r. aresztowany przez Niemców, do 15 sierpnia więziony w Koninie (wg innych danych więziony od 8 lipca do 14 sierpnia). 11 listopada 1918 r. kierował rozbrojeniem Niemców w Kole, po czym automatycznie przeszedł do WP.
 
Początkowo dowodził VI baonem Ziemi Kaliskiej, potem był zastępcą dowódcy komp. 29 pp. W okresie od 11 stycznia do 25 marca 1919 r. uczył się w Szkole Podchorążych. Następnie był instruktorem w Obozie Szkół Podoficerskich w Dęblinie, a od 30 kwietnia 1919 r. służył w 1 pp leg. Brał udział w walkach z bolszewikami. Był dowódcą plut. 7 komp. (od 29 maja). Wyróżnił się pod Chatuticzami (11 czerwca), gdzie został ranny w nogę. 27 lipca lub 8 sierpnia powrócił do pułku. Ranny 23 sierpnia pod Torgunami. Po wyleczeniu się z ran we wrześniu powrócił do pułku. Od grudnia dowodził 7 komp. Podczas walk o Dyneburg (3 stycznia 1920 r.) Wobec próby przebicia się bolszewików ppor. Borkiewicz objąwszy dowództwo nad odcinkiem przechodzi natychmiast do kontrataku, w szalenie ciężkich warunkach, bo linie były oddalone od siebie na 150 kroków zajmuje „Złotą Górę”, klucz całej pozycji i odrzuca nieprzyjaciela z powrotem do miasta, biorąc 5 karabinów maszynowych i kładąc kilkadziesiąt trupów na miejscu. Od maja 1920 r. stał na czele 2 komp. Ze względu na stan zdrowia w czerwcu przeniesiony na stanowisko dowódcy komp. w baonie zapasowym 1 pp leg. Awansował na por. piech.
 
W 1921 r. dowodził 6, a potem 5 komp. Zweryfikowany jako kpt. piech. z 1 czerwca 1919 r., od września 1924 r. był p.o. dowódcy II baonu. W styczniu 1925 r. został kwatermistrzem pułku. W maju 1925 r. przeniesiony do Wojskowego Biura Historycznego, był tam kolejno referentem, kierownikiem referatu (od września 1927 r.), a od maja 1930 r. kierownikiem wydz. wojen Polski Odrodzonej. Mianowany 1 stycznia 1928 r. mjr. piech. W listopadzie 1932 r. przeniesiony do 41 pp, od kwietnia 1933 r. został dowódcą baonu KOP „Suwałki”. 1 stycznia 1935 r. awansował na ppłk. piech. Od jesieni tego roku organizator i dyrektor Muzeum J. Piłsudskiego w Belwederze w Warszawie.
 
Członek Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski, od czerwca 1938 r. członek Zarządu Głównego Zw. Peowiaków. Wybitny historyk, współpracownik czasopism „Bellona” i „Niepodległość” oraz Encyklopedii Wojskowej. Autor licznych prac historycznych, w tym wzorcowych Dziejów 1-go pułku piechoty Legionów [1918-1920] (Warszawa 1928).
 
Członek Zw. Legionistów Polskich. Był zastępcą szefa wydz. opieki Komendy Naczelnej związku (od 2 lipca 1936 r.), należał do Zw. Peowiaków (członek komisji rewizyjnej związku, od 5 listopada 1938 r. sekretarz generalny). Od 5 kwietnia 1937 r. członek Sądu Honorowego dla odznaczonych Krzyżem lub Medalem Niepodległości.
 
W końcu sierpnia 1939 r. przydzielony do Biura Propagandy NW.
 
Na tym stanowisku wziął udział w kampanii 1939 r. 8 września ewakuowany do Lwowa, uczestniczył w jego obronie. Po kapitulacji załogi (22 września) 13 października przedostał się na Węgry, gdzie został internowany. Jako starszy obozu w Lengyeltöti w grudniu tego roku skazany na 6 miesięcy twierdzy za zorganizowanie ucieczki polskich oficerów. Ze względu na stan zdrowia od 7 grudnia karę odbywał w obozie w Balatonföldvár. 1 maja 1940 r. skierowany do obozu w Pelsöc, a 25 września do obozu w Balatonboglár. Przeniesiony 16 kwietnia 1941 r. do Pestihidegküt pod Budapesztem, 13 września zbiegł z obozu. Należał wówczas do piłsudczykowskiego Obozu Polski Walczącej. 21 września wyruszył do Warszawy.
 
Wstąpił do ZWZ i od maja do listopada 1942 r. sprawował funkcję komendanta podokręgu wschodniego Obszaru Warszawa AK ps. „Poleski”, „Leszczyński”. Od początku 1943 r. zastępca głównego inspektora Wojskowej Służby Ochrony Powstania. W trakcie powstania warszawskiego był redaktorem dziennika „Barykada”, wydawanego od 12 sierpnia 1944 r., a po jego połączeniu z pismem „Warszawa Walczy”, od 6 września redaktorem pisma „Barykada – Warszawa Walczy”. Po kapitulacji oddziałów powstańczych przedostał się do Częstochowy i tam kontynuował działalność konspiracyjną. Od listopada sprawował funkcję kierownika sekcji historycznej w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej AK. Z dniem 1 stycznia 1945 r. awansował na płk. piech. 12 stycznia przeszedł zawał serca, po którym wycofał się z działalności konspiracyjnej.
 
Leczył się przez kilka miesięcy. We wrześniu 1945 r. ujawnił się wobec władz komunistycznych, po czym działał w Komisji Likwidacyjnej AK.
 
Od 15 grudnia 1945 r. pracował jako kustosz działu kartograficznego Biblioteki Narodowej, zaś od 1 września 1946 r. był kierownikiem samodzielnego referatu ruchu oporu w Instytucie Pamięci Narodowej (od 1948 r.: Instytut Historii Najnowszej). 1 września 1948 r. mianowany radcą, a 1 stycznia 1949 r. został samodzielnym pracownikiem naukowym. Jeszcze w tym samym miesiącu odebrano mu wszystkie materiały historyczne i z dniem 31 grudnia 1950 r. przeniesiono na emeryturę.
 
Współpracował z Instytutem Historii oraz Instytutem Urbanistyki i Architektury PAN, od 1951 r. należał do współpracowników komisji redakcyjnej Atlasu Historycznego. Autor monumentalnej monografii Powstanie Warszawskie 1944. Zarys działań natury wojskowej (Warszawa 1957, wielokrotnie wznawianej).
 
Zmarł 29 grudnia 1958 r. w Warszawie. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie kwat. A-24.
 
Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, orderem Polonia Restituta 5 kl. i czterokrotnie Krzyżem Walecznych.
 
Opublikował: Listopad r. 1918 na prowincji, w: Polska Organizacja Wojskowa. Szkice i wspomnienia, Warszawa 1930.
 
Żonaty (od 1920 r.) ze Zdzisławą Janiną Świtalską (zob.), miał z nią córki Annę (11 XI 1921-25 IV 2019) zamężną Celińską, historyka, Jadwigę (ur. II 1924) zamężną Kublik, nauczycielkę, i Marię (1929-14 V 2005) zamężną Benbenek, pracownicę spółdzielczości.
Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 132/1931
Źródła

J. Cisek, E. Kozłowska, Ł. Wieczorek, Słownik Legionistów Polskich 1914-1918 t. 1, Kraków, Warszawa, Zalesie Górne 2017; Encyklopedia Wojskowa t. I, Warszawa 1931; M. Gałęzowski, Wierni Polsce. Ludzie konspiracji piłsudczykowskiej 1939-1947, Warszawa 2005; A.K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944 t. 1, Warszawa 1987; A. Lenkiewicz, Kawalerowie Polski Niepodległej cz. 2, bmdw; A. Lenkiewicz, Kawalerowie Polski Niepodległej. Więzieni i zamordowani w PRL, Wrocław 1989; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; „Monitor Polski” 1931, nr 132; V Lista strat Legionów Polskich, Piotrków 1916; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006; VII Lista strat Legionów Polskich, Piotrków 1916; A. Tuliński, Oficerowie Biura Historycznego i Wojskowego Biura Historycznego w latach 1922-1939 (część 1), „Przegląd Historyczno-Wojskowy” 2019, nr 4.