Aleksander Hertel

Urodził się 28 sierpnia 1893 r. w Radomiu. Syn Wojciecha, farmaceuty, i Marii z Friecków. Brat Kazimierza (zob.). Uczęszczał do Szkoły Handlowej w Radomiu, a od 1909 r. do Szkoły Realnej Jeżewskiego w Warszawie, gdzie w 1912 r. złożył maturę. W okresie od 1 października 1912 do 1 września 1913 r. służył w armii rosyjskiej w charakterze jednorocznego ochotnika. Przydzielony do 6 Brygady Artylerii Polowej w Ostrowi Mazowieckiej, po zdaniu egzaminów w Rembertowie uzyskał stopień chor. rez. art. Po zakończeniu służby wojskowej wyjechał do Szwajcarii i tam w 1913 r. podjął studia chemiczne na uniwersytecie w Zurychu. Do wybuchu wojny ukończył dwa semestry. W Szwajcarii należał do Zw. Strzeleckiego. Po ogłoszeniu mobilizacji strzeleckiej razem z oddziałem Zw. Strzeleckiego 1 sierpnia 1914 r. przybył do Krakowa. W czasie I wojny światowej w oddziale J. Piłsudskiego i Legionach Polskich. Około 20 sierpnia odszedł do organizującej się artylerii legionowej. Objął dowództwo I plut. 4 baterii II dyonu, walczącego w ramach I Brygady. 30 października wyruszył na front. 9 lutego 1915 r. został I oficerem 5 baterii. 20 czerwca mianowano go ppor. art. ze starszeństwem z 13 grudnia 1914 r. starszeństwem końcu sierpnia w zastępstwie objął dowództwo 5 baterii. 3 października odniósł kontuzję pod Rafałówką. Z dniem 1 grudnia stopień por. art., po czym przeszedł na stanowisko oficera ogniowego baterii artylerii konnej przy dyonie kawalerii rtm. Władysława Prażmowskiego-Beliny. W lutym 1916 r. objął jej dowództwo. Od 1 maja 1916 r. dowodził 3 baterią 1 part LP, a od stycznia 1917 r. – 2 baterią. W następstwie kryzysu przysięgowego zwolniony z Legionów, a następnie internowany przez Niemców w Beniaminowie. W obozie przebywał do kwietnia 1918 r. Po zwolnieniu z obozu wstąpił do Polskiej Siły Zbrojnej. Przydzielony do 1 pp, ukończył kurs uzupełniający oficerów piechoty, a potem kurs topografii i fotogramometrii wojskowej. Był też komendantem Szkoły Mierniczej PSZ. 12 października 1918 r. awansował na kpt. art. 9 listopada przeniesiony do Baterii Polowej w Garwolinie, trzy dni później uczestniczył w rozbrajaniu Niemców w Rembertowie. Zorganizował tam I dyon 8 pap i 20 listopada został jego dowódcą. Od grudnia do marca 1919 r. na czele 2 baterii 8 pap walczył w grupie gen. E. Rydza-Śmigłego na Wołyniu, zaś od maja do lipca z 1 baterią uczestniczył w działaniach na froncie litewsko-białoruskim. W lipcu i sierpniu przebywał na francuskim kursie strzelania artyleryjskiego w Rembertowie; po jego ukończeniu powrócił na front, obejmując jeszcze w tym miesiącu dowództwo III dyonu 1 pap leg. Wyróżnił się w walkach pod Dyneburgiem (2 stycznia 1920 r.) i z dniem 1 kwietnia otrzymał stopień mjr. art. 26 kwietnia pod Żytomierzem zniszczył artylerię bolszewickiej straży tylnej i zdobył dwa działa. Po zakończeniu wojny od 25 kwietnia do 18 czerwca 1921 r. przebywał na kursie informacyjnym dla wyższych dowódców. Po jego ukończeniu 24 czerwca został dowódcą 1 dac, 9 lipca 24 dac, a 1 października – zastępca dowódcy 3 pap leg. Zweryfikowany jako mjr art. z 1 czerwca 1919 r., w 1923 r. ukończył kurs artyleryjski w Wersalu we Francji. Po powrocie do kraju był wykładowcą taktyki artylerii w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia Armii w Rembertowie. Przeniesiony na stanowisko oficera sztabu Inspektoratu Szkół, z dniem 15 sierpnia 1924 r. awansował na ppłk. art. Następnie służył w Generalnym Inspektoracie Artylerii. Latem 1926 r. był komendantem Oficerskiej Szkoły Piechoty. W okresie od marca 1927 do października 1932 r. dowodził 13 dak, awansując 1 stycznia 1932 r. na płk. art. Od 13 maja 1932 do listopada 1936 r. dowódca 6 pal, po czym do maja następnego roku – 5 Grupy Artylerii. W maju 1937 r. został dowódcą piechoty dywizyjnej 19 DP, w listopadzie 1938 r. objął tę samą funkcję w 18 DP. W jej składzie uczestniczył, w ramach SGO „Narew”, w kampanii 1939 r. Po ciężkim zranieniu dowódcy dywizji (12 września) objął jego stanowisko. Ranny w nogę pod Łętownicą, 12 września 1939 r. poległ w Andrzejewie podczas przebijania się przez pierścień niemieckiego okrążenia. Pochowany na tamtejszym Cmentarzu Parafialnym w kwaterze żołnierzy poległych w 1939 r. Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 4 kl., trzykrotnie Krzyżem Walecznych oraz złotym Krzyżem Zasługi, pośmiertnie otrzymał order Virtuti Militari 3 i 4 kl. Żonaty (od 1934 r.) z Kazimierą z Łuszczkiewiczów, miał z nią syna Wojciecha (ur. 29 I 1935), inżyniera technologa drewna. Jego pamięci są poświęcone tablice w mauzoleum 18 DP w Andrzejewie, na kościele w Andrzejewie oraz w kościele św. Antoniego w Warszawie.