Bojownikom niepodległości

Alfred Józef Birkenmayer

(1892–1977)

Urodził się 29 maja 1892 r. w Krakowie. Syn Ludwika Antoniego, prof. Uniwersytetu Jagiellońskiego, i Zofii z Karlińskich, brat Józefa Antoniego (zob.).

Ukończył gimnazjum klasyczne OO. Jezuitów w Chyrowie (1910 r.), uzyskał absolutorium na Wydz. Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego (1914 r.). Jednocześnie studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie, uzyskał uprawnienia artysty grafika i rysownika. Od 1911 r. pobierał stypendium im. S. Konarskiego,nadawane przez Polską Akademię Umiejętności.

Od 1910 r. należał do skautingu w Krakowie. Był też członkiem ZWC i Zw. Strzeleckiego. Służył w komendzie okręgu krakowskiego.

W czasie I wojny światowej 1 sierpnia 1914 r. zmobilizowany do armii austro-węgierskiej, jako jednoroczny ochotnik służył w 13 pp. W latach 1914-1915 kształcił się w szkole oficerskiej w Opawie.

2 listopada 1915 r. przeszedł do Legionów Polskich. W stopniu szer. służył w 1 part LP, ukończył szkołę oficerską w Rembertowie (styczeń-luty 1917 r.). W kwietniu przebywał w Domu Uzdrowieńców LP w Kamieńsku. W 1 part LP był do października 1917 r.

Od 18 marca 1918 r. w komendzie obwodu Stryj POW ps. „Straszewski”. Dowodził oddziałem wywiadowczym. Z dniem 25 maja 1919 r. awansował na pchor..

Po wyparciu Ukraińców od maja do 11 lipca 1919 r. w WP pełnił służbę w oddz. wywiadowczym Dowództwa Powiatowego Etapu Stryj. W czerwcu-lipcu 1919 r. przebywał  na kursie dla oficerów Oddz. II Naczelnego Dowództwa WP. Od 12 lipca do 9 sierpnia w biurze wywiadowczym Oddz. II Naczelnego Dowództwa. Następnie w ekspozyturze w Stryju. Z dniem 21 sierpnia mianowany ppor. piech., 17 października oddelegowany do Oddz. II dowództwa Frontu Galicyjskiego (Podolskiego).  Brał udział w walkach z bolszewikami, choć w 1920 r. formalnie został przydzielony do Ekspozytury Oddz. II Naczelnego Dowództwa w Krakowie.

Po zakończeniu wojny z bolszewikami powrócił do Ekspozytury Oddz. II w Krakowie. Początkowo był kierownikiem odcinka nr 6, potem referentem politycznym i p.o. kierownika ekspozytury. 9 maja 1921 r. awansował na por. piech., a 14 maja 1921 r. został etatowym kierownikiem Ekspozytury Oddz. II Sztabu Generalnego nr 4 w Krakowie. Uczestniczył w III powstaniu śląskim (1921).

W marcu 1922 r. wysłany na Węgry w celu nawiązania współpracy z tamtejszym wywiadem, głównie na odcinku przeciwsowieckim. Zweryfikowany jako por. piech. z 1 czerwca 1919 r., w końcu 1922 r. odkomenderowano go do Oddz. V Sztabu Generalnego. W latach 1923-1925 przebywał na placówce wywiadowczej w Berlinie.  Awansowany z dniem 15 sierpnia 1924 r. na kpt. piech., po powrocie z Niemiec w Oddz. II Sztabu Generalnego. Był referentem, a potem kierownikiem referatu IIb. Z dniem 25 lipca 1925 r. przeniesiony w stan nieczynny, w latach 1925-1926 redaktor naczelny „Polski Zbrojnej”. Pod koniec 1926 r. przeszedł do służby w Wydz. Wojskowym Komisariatu Generalnego RP w Gdańsku. Od 23 listopada kierownik Ekspozytury Oddz. II Biura Informacyjnego w Gdańsku. Działał pod ps. „Nörding”. 15 marca 1928 r. zwolniony ze stanowiska, z dniem 30 kwietnia przeniesiony w stan nieczynny.

Był kierownikiem biura prasowego Komitetu Wyborczego BBWR (1928 r.). Z listy BBWR w latach 1928-1930 i 1930-1935 poseł do Sejmu RP.

Po zakończeniu kadencji 1 września 1930 r. powołany do służby czynnej, był oddany do dyspozycji dowódcy OK nr I do prac kontrwywiadowczych na czas wyborów. Ostatecznie z dniem 31 października 1930 r. przeniesiony w stan spoczynku.

Działacz BBWR: w latach 1934-1935 kierował jego sekretariatem na Wileńszczyznę.

Założyciel i pierwszy dyrektor agencji telegraficznej „Express” (związanej z Oddz. II Sztabu Głównego), współredaktor „Głosu Prawdy” i „Gazety Polskiej”, wicedyrektor Agencji Prasowej „Iskra”. W latach 1931-1934 naczelnik koncernu Zjednoczonej Prasy Pomorskiej w Toruniu i jednocześnie „Dnia Pomorza”, organizator Pomorskiej Spółdzielni Wydawniczej. Od 1935 r. pracował jako naczelnik wydz. społeczno-politycznego w Urzędzie Wojewódzkim w Wilnie. Od 1936 r. do wojny był naczelnikiem wydz. programowego w Polskim Radio.

Działał społecznie w LOPP. Sprawował funkcję członka (w latach 1931-1933 wiceprezesa) zarządu głównego i rady naczelnej.

W 1939 r. zmobilizowany do WP,  dowodził samodzielnym baonem. Po agresji sowieckiej przekroczył granicę i przedostał się do Francji. Jako pracownik cywilny przydzielony do grupy mjr. J. Żychonia w dyspozycji admiralicji francuskiej. Po upadku Francji przebywał w misji specjalnej na terenie Maroka. Od 8 maja 1941 r. w służbie zewnętrznej Oddz. II sztabu NW. Zorganizował placówkę wywiadowczą nr 2 w Casablance, podlegającej Ekspozyturze „M” (Madryt) Oddz. II sztabu NW ps. „Burmistrz”. Pod przykrywką przedstawiciela PCK prowadził stamtąd ewakuację polskich żołnierzy. Aresztowany 18 sierpnia przez władze francuskie w Casablance, był więziony do marca 1942 r. Zwolniony, wyjechał do Kanady, gdzie pracował jako pracownik kontraktowy attachatu wojskowego poselstwa RP (w rzeczywistości od lipca 1942 do lipca 1945 r. w palcówce wywiadowczej „Manchester” w Ottawie, od 10 stycznia 1944 r. jej kierownik). 2 października 1945 r. przeniesiony do Rezerwy Personalnej Oficerskiej, 13 listopada zwolniony z czynnej służby, a 14 lutego 1948 r. skreślony ze stanu ewidencji.

Mieszkał w Kanadzie. Pracował zawodowo jako artysta grafik. Ilustrował głownie dla „Toronto University Press” i „Mc Millan`s”. W latach 50. zatrudniony w International Institute of Metropolitan w Toronto.

Należał do Stow. Polskich Kombatantów (Koło nr 20).

Zmarł 4 czerwca 1977 r. w Toronto i tam został pochowany.

Odznaczony Krzyżem Niepodległości z mieczami, dwukrotnie Krzyżem Walecznych, złotym i dwukrotnie srebrnym Krzyżem Zasługi, jugosłowiańskim orderem św. Sawy 3 kl.

Żonaty (od 17 I 1931) z Konstancją Sandecką, miał z nią syna Andrzeja Kazimierza Karola (ur. 1941).

Źródła

J. Cisek, E. Kozłowska, Ł. Wieczorek, Słownik Legionistów Polskich 1914-1918 t. 1, Kraków, Warszawa, Zalesie Górne 2017;  Corpus Studiosorum Universitatis Iagellonicae 1850-1918 t. III, Kraków 1999; T. Dubicki, A. Suchcitz, Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939-1945 t. II, Warszawa 2011; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; „Monitor Polski” nr 156/1931; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919-1939. Słownik biograficzny t. I, Warszawa 1998; K. Przybyszewski, Ludzie Torunia odrodzonej Rzeczpospolitej (1920-1939), Toruń 2001; Rocznik oficerski 1923, 1924; Rocznik oficerski rezerw 1934.