Czesław Jarnuszkiewicz

Urodził się 27 sierpnia 1888 r. w majątku Kochanie pow. Lipno. Syn Izydora, handlowca, oraz Józefy z Sokołowskich. Wnuk żołnierza z 1831 r.

W latach 1900–1906 uczęszczał do szkoły handlowej we Włocławku; ukończył sześć klas. W 1905 r. uczestniczył w strajku szkolnym, w związku z czym przez krótki okres czasu był więziony.

Od grudnia 1905 r. należał do PPS, a następnie i jej Organizacji Bojowej. Aresztowany 4 czerwca 1906 r. we Włocławku, po okresie pobytu w X pawilonie warszawskiej cytadeli, został skazany przez sąd wojenny na cztery lata katorgi; przebywał w więzieniu w Aleksandrowsku na Syberii. Następnie nakazano mu osiedlenie się we wsi Ust’Orlingskoje w pow. Kiereńsk. Stamtąd zdołał zbiec do Warszawy, po czym przedostał się do Krakowa (1910 r.).

Tam wstąpił do Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. Ukończył kurs oficerski i zdał egzamin, uzyskując odznakę tzw. „parasol”. Sprawował kolejno funkcje dowódcy sekcji, plutonu, kompanii, szkoły podchorążych, zastępcy dowódcy szkoły oficerskiej i inspektora okręgu. W 1913 r. był autorem projektu orła strzeleckiego.

Od grudnia 1910 r. studiował w Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Był uczniem prof. Józefa Pankiewicza.

Po wybuchu wojny 7 sierpnia 1914 r. został dowódcą 2 komp. strzeleckiej (potem: 2 komp. IV baonu 1 pp LP). 9 października mianowany por. piech. Kompanią dowodził do 9 listopada, gdy wobec silnego reumatyzmu odjechał na leczenie na tyły. Następnie dowodził baonem uzupełniającym nr 1 dla I Brygady (do 19 maja 1915 r.). Powróciwszy na front, od końca czerwca do końca sierpnia 1915 r. dowodził 2 komp. VI baonu 7 pp LP. 2 lipca awansował na kpt. piech. Chory, do 6 października leczył się w Zakopanem, a potem w Piszczanach. Po powrocie ze szpitala na początku 1916 r. został przydzielony do Departamentu Wojskowego NKN dla opracowania projektu umundurowania Legionów. Po bitwie pod Kościuchnówką (4-6 lipca 1916) objął dowództwo 6 komp. 5 pp LP i na jej czele uczestniczył w walkach nad Stochodem. W okresie od 2 października do 25 listopada 1916 r. dowodził II baonem. Później był dowódcą baonu na kursie wyszkoleniowym nr 5.

W okresie walk legionowych rysował portrety m.in. Edwarda Rydza-Śmigłego i Stefana. Dęba-Biernackiego. Swoje prace wystawiał w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie (1916 r.) i w warszawskiej „Zachęcie” (1917 r.), a w niepodległej już Polsce w Warszawie (1933 r.).

W następstwie kryzysu przysięgowego 16 lipca 1917 r. zwolniony z Legionów, 22 lipca został internowany przez Niemców w Beniaminowie. W czasie pobytu w obozie ilustrował pismo satyryczne „Sprzymierzeniec”. 21 marca 1918 r. zwolniony, wstąpił do PSZ. Od 1 maja dowódca I baonu 2 pp. Z dniem 1 września awansował na mjr. piech.

Po rozbrojeniu okupantów od 3 grudnia 1918 r. na jego czele (I baon 8 pp leg) uczestniczył w walkach z Ukraińcami w grupach płk. Henryka Minkiewicza i gen. Aurelego Serdy-Teodorskiego, potem dowodził także samodzielną grupą „Nowe Miasto” i „Rodatycze”. Przejściowo (5-13 maja, 8-22 lipca 1919, 14 lutego-16 marca 1920) stał na czele 8 pp leg. Brał udział w działaniach przeciwko bolszewikom nad Dźwiną. Od 4 maja 1920 aż do 19 kwietnia 1927 r. dowódca 66 pp. Stopień ppłk. piech. uzyskał ze starszeństwem z 1 kwietnia 1920 r. W okresie 4 lipca-5 sierpnia 1920 r. dowódca XXXII BP. Walczył na froncie litewsko-białoruskim, uczestniczył w uderzeniu znad Wieprza.

Po wojnie w 1921 r. ukończył kurs dla wyższych dowódców w Poznaniu. Zweryfikowany jako ppłk piech. z 1 czerwca 1919, z dniem 1 lipca 1923 r. otrzymał stopień płk. piech. Ukończył kurs dowódców pułków w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie (1923 r.) oraz informacyjny w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu (1925 r.). Od 19 kwietnia 1927 r. był dowódcą piechoty dywizyjnej 16 DP, a od 24 grudnia 1929 r. – zastępcą dowódcy OK nr I w Warszawie. 1 stycznia 1930 r. otrzymał stopień gen. bryg. Od 13 lipca 1931 r. dowódca OK nr I, a potem (12 grudnia 1935–czerwiec 1938) OK nr IX w Brześciu nad Bugiem. Następnie został inspektorem PW i WF.

Jako dowódca OK nr I z ramienia MSWojsk utrzymywał kontakty z ośrodkami politycznymi narodów kaukaskich. Był prezesem Towarzystwa Przyjaźni Polsko-Perskiej oraz współzałożycielem i prezesem Stow. Przyjaciół Muzeum Wojska Polskiego w Warszawie. Należał do Rady Głównej Towarzystwa Rozwoju Ziem Wschodnich (1939).

Podczas kampanii 1939 r. ewakuowany w kierunku wschodnim, 17 września w majątku Wysuczka dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Starobielsku, skąd 6 listopada wywieziono go do Moskwy i osadzono w więzieniu na Łubiance. Uwolniony po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej i podpisaniu umowy Sikorski-Majski (sierpień 1941 r.), wobec niechęci gen. Władysława Andersa nie uzyskał przydziału. W lutym 1942 r. wyjechał do Palestyny, gdzie pozostawał w stanie nieczynnym w tzw. 2 grupie.

Po wojnie w 1947 r. osiedlił się w Londynie. Był miłośnikiem i kolekcjonerem militariów, wybitnym znawcą problematyki szabli wschodniej.

Zmarł 19 czerwca 1988 r. w Londynie. Pochowany na Cmentarzu Parafialnym na Powązkach w Warszawie kwat. 293.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 3 i 4 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi, bułgarskim orderem Zasługi 1 kl., estońskim orderem Orła 2 kl., fińskim orderem Białej Róży 2 kl., francuską Legią Honorową 3 kl., łotewskim orderem Trzech Gwiazd 2 kl., węgierskim orderem Krzyża Zasługi 2 kl.

Opublikował: Ksany, w: Legiony na polu walki (Piotrków 1916); Potyczka pod Brzegami, w: Legiony na polu walki, Piotrków 1916; Uwagi o umundurowaniu Legionów, „Wiadomości Polskie” nr 90/1916; W sprawie orłów „kadrowych”, „Broń i Barwa” nr 11-12/1936; Wspomnienia generała Czesława Jarnuszkiewicza. Od Sybiru do Łubianki, Warszawa 1996.

Żonaty (od 15 X 1918) z Marią Wandą Jarnuszkiewiczówną (małżeństwo to w 1927 r. unieważniono), miał z nią córkę Barbarę (ur. 19 VIII 1925) zamężną Maldini, następnie (od VII 1935) z Maritą Aliną Brochocką, a po jej śmierci (od 30 IV 1947) z Janiną Marią Raciborską.