Bojownikom niepodległości

Ehrenkreutz Stefan Łukasz

(1880–1945)

Ehrenkreutz StefanUrodził się 13 października 1880 r. w Łowiczu. Syn Paulina Władysława, przedsiębiorcy, i Joanny Emilii z Daneckich.

Od 1896 r. należał do kółek samokształceniowych, a od 1904 r. do PPS ps. Edward”. Aresztowany przez władze rosyjskie w 1900, 1902 i 1906 r..

Uczył się V gimnazjum w Warszawie. Relegowany ze szkoły za działalność polityczną, maturę uzyskał eksternistycznie w 1902 r. w III gimnazjum. Do 1907 r. studiował prawo na uniwersytetach w Warszawie i Wiedniu, a następnie historię na uniwersytecie w Lipsku. W 1911 r. uzyskał doktorat z filozofii.

W latach 1911–1918 pracował w Archiwum Głównym Akt Dawnych w Warszawie, a od 1915 r. równocześnie był nauczycielem historii w gimnazjach w Warszawie i Łowiczu. Od 1 października 1916 do 1920 r. wykładał historię polityczną w Towarzystwie Kursów Naukowych (potem: Wolna Wszechnica Polska) w Warszawie oraz na Uniwersytecie Warszawskim. W 1916 r. powołano go do komisji archiwalnej przy Tymczasowej Radzie Stanu.

Po odzyskaniu niepodległości od 1918 r. zastępca kierownika wydziału archiwalnego przy Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Równocześnie od 1919 r. dyrektor Archiwum Skarbowego. Opracował zasady organizacyjne archiwów państwowych i służby archiwalnej na ziemiach polskich.

Wobec zagrożenia bolszewickiego w 1920 r. wstąpił ochotniczo do Wojska Polskiego. Wzięty do niewoli, zbiegł z transportu jeńców.

Od 1920 r. mieszkał na stałe w Wilnie. Pracował na Uniwersytecie Stefana Batorego. W latach 1920–1939 kierownik katedry historii prawa polskiego. W 1921 r. otrzymał tytuł prof. nadzwyczajnego, a w 1929 r. zwyczajnego. W latach 1922–1924 prorektor, w roku akademickim 1929–1930 dziekan Wydziału Prawa, a od czerwca do 15 grudnia 1939 r. rektor tej uczelni.

Autor licznych prac na temat historii ustroju Wielkiego Księstwa Litewskiego i państwa polskiego.

W 1927 r. został radnym m. Wilna. W latach 1930–1939 kierownik sekcji prawnej i dyrektor Instytutu Badań Europy Wschodniej w Wilnie.

Związany z piłsudczykami, w latach 1930–1938 był senatorem, wybieranym w województwie lubelskim. Należał do klubu parlamentarnego BBWR, zaś od 1935 r. Parlamentarnej Grupy Wileńskiej.

Należał do Polskiego Towarzystwa Historycznego (należał do zarządu głównego), Towarzystwa Przyjaciół Nauk w Wilnie, Towarzystwa Prawniczego w Warszawie i Wilnie, od 1938 r. współpracował z PAU.  Należał do Towarzystwa Naukowego Warszawskiego i należał do Towarzystwa Naukowego we Lwowie.

Po zamknięciu uczelni przez władze litewskie pracował jako stróż nocny, a jednocześnie do 1944 r. był rektorem tajnego (wobec władz litewskich, sowieckich i niemieckich) Uniwersytetu Stefana Batorego, gdzie też prowadził wykłady.

Do 1940 r. wchodził w skład Komitetu Polskiego, zaś od 1942 r. do Konwentu Stronnictw Politycznych. Po zajęciu Wilna przez Sowietów aresztowany 28 sierpnia 1944 r. Osadzony w więzieniu przy ul. Ofiarnej, został oskarżony o działalność konspiracyjną. 16 czerwca 1945 r. przeniesiony do więzienia na Łukiszkach.

Zmarł 21 lipca 1945 r. w szpitalu więziennym w Wilnie.

Odznaczony orderem Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości, łotewskim orderem Trzech Gwiazd 3 kl.

Był trzykrotnie żonaty: z Teklą ze Zweibaumów (od 1907 r.), z którą miał córkę Emilię (1909–1988) zamężną Kurdybachową, żołnierza AK, kustosza Biblioteki Narodowej; po jej śmierci (od 1916 r.) z Cezareą z Baudouin de Courtenay-Vasmer (zob.), z którą miał córkę Krystynę (zm. 1927) oraz synów Tadeusza (1919–1976), żołnierza AK, ekonomistę, oraz Andrzeja Stefana (21 X 1921–6 IV 2008), żołnierza Wojska Polskiego we Francji w 1940 r., prof. orientalistyki na uniwersytecie w Michigan w USA; po rozwodzie (od 1938 r.) z Jadwigą Styczyńską.

Jest wymieniony na tablicy senatorów, ofiar II wojny światowej, umieszczonej w gmachu Senatu RP, na tablicy członków Towarzystwa Naukowego Warszawskiego, ofiar II wojny światowej, w Pałacu Staszuca w Warszawie.

Źródła

S. Kalbarczyk, Polsce pracownicy nauki ofiary zbrodni sowieckich w latach II wojny światowej, Warszawa 2001; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; R. Mienicki, w: Polski Słownik Biograficzny t. VI z 1948; „Monitor Polski” nr 260/1931; D. Mycielska, J.M. Zawadzki, Senatorowie zamordowani, zaginieni, zmarli w latach II wojny światowej, Warszawa 2009; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny t. II, Warszawa 2000.