Endel–Ragis Leopold Marcin

Urodził się 11 listopada 1894 r. w Żółkwi. Syn Mikołaja i Xawery z Falęckich. Brat Zofii Tuźnikowej (zob.).

Ukończył seminarium nauczycielskie we Lwowie.

Od kwietnia 1910 r. należał do 2 komp. Polskiego Związku Wojskowego we Lwowie. Tam też od 1911 r. był uczniem szkoły podchorążych Polskich Drużyn Strzeleckich i 11 stycznia 1913 r. otrzymał najwyższy stopień tej organizacji tj. podchorążego. W latach 1912-1913 zajmował stanowisko zastępcy dowódcy 2 komp. robotniczej (IV PDS w Kleparowie), zaś potem dowódcy II plut. (szkoła rekrucka). Podczas manewrów w rejonie Żółkwi (31 maja-1 czerwca 1914 r.) dowodził plut. 1 komp. I baonu PDS. 26 lipca został dowódcą IV PDS.

Po ogłoszeniu mobilizacji na czele 43 żołnierzy i oddziału żeńskiego przybył do Krakowa. Od sierpnia 1914 r. w oddziale J. Piłsudskiego i Legionach Polskich ps. „Ragis”. Służył początkowo jako oficer bez funkcji w 7 komp. strzeleckiej (potem: 4 komp. I baonu 1 pp LP), potem w VI baonie. Mianowany ppor. piech., był dowódcą plut. 3 komp. VI baonu 7 pp LP.

Dnia 4 lipca 1916 odcinek baonu VI Bryg. I-szej (II/1.) został zburzony ogniem huraganowym artylerji ciężkiej trwającym godzin 14 bez przerwy. Na odcinek ten padło 3-5.000 pocisków, przyczem zdruzgotane zostały główne umocnienia prawego skrzydła.

Na skrzydle tem dowodził ppor. Endel, mając z jednym plutonem i 1 kar. masz. ostrzeliwać ogniem flankowym dostępy do pozycji Kościuchnówki.

Wśród walących się wałów z belek i ziemi, wśród ciągłych wybuchów, sypiących się odłamków, drzazg, błota i gliny, ppor. Endel wytrwał ze swoim plutonem na wyznaczonem stanowisku, chociaż nie było w plutonie człowieka, który by nie odniósł cięższych lub lżejszych obrażeń.

Kiedy zaś Moskale poszli do szturmu, ppor. Endel z zimną krwią pokierował ogniem swojego plutonu, przyczynił się do ich dwukrotnego odparcia, później zaś wziął udział w brawurowym kontrataku na oskrzydlające bataliony rosyjskie [z wniosku ppłk. Mariana Kukiela na order Virtuti Militari].

Po likwidacji pułku w końcu września z baonem wcielony do 1 pp LP (II baon). 1 listopada 1916 r. awansował na por. piech. Od końca czerwca 1917 r. dowodził 8 komp. 1 pp LP, zaś od 8 lipca – 5 komp.

W następstwie kryzysu przysięgowego we wrześniu 1917 r. wcielony do armii austro-węgierskiej. Ukończył szkołę oficerów rezerwy.

Od 1 listopada 1918 r. komendant okręgu piotrkowskiego Polskiej Organizacji Wojskowej. Po mobilizacji okręgu 20 listopada na czele 500. osobowego oddziału wstąpił do Wojska Polskiego. Wszedł w skład Okręgowego Piotrkowskiego Pułku Piechoty (potem: 26 pp). 22 listopada objął dowództwo II baonu. 17 grudnia awansowany na kpt. piech. Brał udział w walkach z bolszewikami.

W 1921 r. ukończył kurs informacyjny dla wyższych dowódców w Warszawie. Zweryfikowany jako mjr piech. z 1 czerwca 1919, w latach 1922-1924 studiował w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie, był starszym kursu. Z dniem 15 sierpnia 1924 r. awansował na ppłk. piech. Po ukończeniu szkoły w 1 października 1924 r. został kierownikiem referatu w Oddz. III Sztabu Generalnego. Od 13 września 1925 do kwietnia 1927 r. był szefem sztabu 7 DP. Następnie dowodził 8 pp leg (kwiecień 1927-grudzień 1930). 1 stycznia 1930 r. awansował na płk. dypl. piech. 1 grudnia przeniesiony do Dowództwa Okręgu Korpusu nr II w Lublinie, do grudnia 1934 r. sprawował funkcję jego szefa sztabu. Potem zajmował stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 9 DP. 28 sierpnia 1939 r. wyznaczono go na dowódcę 22 DPG.

Na jej czele, w ramach Armii „Kraków”, brał udział w kampanii 1939 r. Wobec niepowodzeń dywizji w nocy z 9 na 10 września, w rejonie Stopnicy, usiłując popełnić samobójstwo; postrzelił się, po czym został wywieziony z pola walki. Od października należał do Służby Zwycięstwu Polski. W okresie od 15 października 1939 do grudnia 1941 r. był komendantem okręgu kielecko-radomskiego SZP/Związku Walki Zbrojnej. Używał ps. „Ślaski” i „Lipiński”. Ze względu na zły stan zdrowia przeniesiony do Warszawy, objął funkcję inspektora Komendy Głównej.

Zmarł 19 lutego 1943 r. w Warszawie. Pochowany na Cmentarzu Bródnowskim kwat. 35 K.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 4 kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie złotym i raz srebrnym Krzyżem Zasługi, pośmiertnie otrzymał Krzyż Walecznych po raz trzeci i czwarty.

Żonaty (od IX 1914 r.) z Wandą Julią Antosiewiczówną (zob.), miał z nią córki Sewerynę (1915-2000), Władysławę, Halinę (zm. w dzieciństwie) i Łucję (ur. 1919), mieszkającą w Gliwicach; po rozwodzie od 1928 r. był żonaty ze Stefanią z Fiszerów. Z małżeństwa tego miał córkę Marię (ur. 1927), zamieszkałą we Wrocławiu oraz syna Zbigniewa (1928-1978).