Bojownikom niepodległości

Euzebiusz Walerian Maciej Bardel

(1895–1975)

Euzebiusz Walerian Maciej BardelUrodził się 14 sierpnia 1895 r. w Podgórzu (obecnie część Krakowa). Syn Franciszka, adwokata, i Marii Magdaleny z Cichych.

Ukończył gimnazjum w Krakowie (1913 r.). Podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim.

Związany ze skautingiem – był instruktorem skautowym z Organizacji Młodzieży Niepodległościowej Zarzewiackiej i tajnych Oddziałów Ćwiczebnych. Od listopada 1911 r. należał do współorganizatorów jawnych oddziałów skautowych. W styczniu 1913 r. został dowódcą plutonu w III Drużynie Skautowej im. K. Pułaskiego w Krakowie. 18 listopada wszedł w skład Rady Drużynowych, po czym był instruktorem XII Drużyny Skautowej im. J. Kilińskiego.

W czasie I wojny światowej 8 sierpnia 1914 r.wstąpił do oddziałów strzeleckich i Legionów Polskich. Przydzielony do 2 pp LP, uczestniczył w walkach na terenie Karpat. Awansowany 18 listopada 1914 r. na chor. piech., dowodził plut. 7 komp., zaś od 27 grudnia stał na czele tej kompanii. 27 stycznia 1915 r. otrzymał stopień ppor. piech. Wyróżnił się 11 czerwca 1915 r. pod Zadobrówką, przyczyniając się do wzięcia przez pułk kilkuset jeńców. Przeniesiony z kompanią do 3 pp LP, 15 grudnia 1915 r. awansował na por. piech. Ranny w marcu 1916 r. Podczas bitwy pod Kościuchnówką 6 lipca dostał się do niewoli rosyjskiej w okolicach Wołczecka. Przebywał w Kijowie i Nikołajewsku, skąd potem zdołał zbiec. W okresie od 31 stycznia do 30 marca 1917 r. przebywał na kursie wojennym Sztabu Generalnego w Warszawie.

Po kryzysie przysięgowym służył w Polskim Korpusie Posiłkowym. W następstwie przejścia II Brygady przez front pod Rarańczą (15/16 lutego 1918) internowany przez Austriaków w Witkowicach.

Zwolniony, wstąpił do PSZ. Po rozbrojeniu okupantów w listopadzie 1918 r. automatycznie przeszedł do WP.

Był oficerem 3 pp leg, awansując na kpt. piech. Do czerwca 1919 r. dowodził baonem w szkole podoficerskiej w Dęblinie. Następnie w okresie od 16 czerwca do 30 listopada 1919 r. był słuchaczem wojennego kursu  Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie. W lipcu 1920 r. pełnił służbę w sztabie 16 DP. Awansowany na mjr. piech. (ze starszeństwem z 1 kwietnia), we wrześniu stał na czele III baonu  63 pp.

Po zakończeniu działań wojennych odkomenderowany celem dokończenia studiów, w 1921 r. uzyskał absolutorium, a 29 marca 1922 r. doktorat na Wydz. Prawa i Administracji Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zweryfikowany jako mjr piech. z 1 czerwca 1919 i awansowany z dniem 1 lipca 1923 r. na ppłk. piech., służył w 29 pp. W latach 1923-1924 pełnił służbę w Oddz. I Sztabu Generalnego. Od 15 października 1924 r. przebywał na IV kursie doszkolenia WSWoj w Warszawie. Następnie w 1925 r. został I oficerem sztabu w Inspektoracie Armii we Lwowie. Od 15 października 1925 r. zastępca dowódcy 78 pp. Od 1 października 1926 r. I oficer sztabu inspektora armii gen. Mieczysława Norwida-Neugebauera. Awansowany na płk. dypl. piech. z dniem 1 stycznia 1929 r., od 3 sierpnia 1931 r. był szefem Oddz. III Sztabu Głównego. Do kwietnia 1936 r. czasowo pełnił obowiązki zastępcy szefa Sztabu Głównego. Od 1936 r. zajmował stanowisko dowódcy piechoty dywizyjnej 18 DP. Ukończył kurs doskonalący dla wyższych dowódców w Rembertowie (listopad-grudzień 1937 r.) i 28 stycznia 1938 r. został dowódcą obrony przeciwlotniczej OK nr X w Przemyślu.

Pracował społecznie – należał do założycieli Bratniej Pomocy b. Uczestników Walk o Niepodległość. Członek Zw. Legionistów Polskich.

Podczas kampanii 1939 r. początkowo pozostawał na zajmowanym stanowisku, a następnie dowodził odcinkiem „Rohatyn” w ramach improwizowanej grupy „Stryj”. Zapewne razem z nią 21 września przeszedł na Węgry. Następnie przedostał się do Palestyny, gdzie w maju 1941 r. był zastępcą dowódcy Ośrodka Zapasowego Samodzielnej Brygady Strz. Karpackich. Później (od 1944 r.) w Komisji Historycznej 2 KP.

Po wojnie i demobilizacji zamieszkał w Londynie. W 1969 r. przeniósł się do polskiego osiedla w Pernhos.

Zmarł 11 września 1975 r. w Pernhos. Pochowany na cmentarzu w Pwllheli.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 4 kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie złotym Krzyżem Zasługi.

Żonaty (od 15 VII 1932) z Ireną Pirożyńską.

Źródła

H. Bagiński, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908-1914, Warszawa 1935; W. Chocianowicz, W 50 lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Londyn 1969; J. Cisek, E. Kozłowska, Ł. Wieczorek, Słownik Legionistów Polskich 1914-1918 t. 1, Kraków, Warszawa, Zalesie Górne 2017; Corpus Studiosorum Univesitatis Iagellonicae 1850-1918 t. III, Kraków 1999; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny t. 1, Warszawa 2005; W.K. Cygan, Żołnierze Niepodległości 1863-1938. Słownik biograficzny t. 4, Mińsk Mazowiecki-Warszawa-Kraków 2012; R. Dalecki, Armia „Karpaty” w wojnie obronnej 1939 r., Rzeszów 1989; W. Hausner, Krakowski skauting 1910-1914, Kraków 1994; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; T. Malinowski, M. Szumański, 2 Pułk Piechoty Legionów Polskich t. I: Karpaty, Warszawa 1939; W. Milewska, J.T. Nowak, M. Zientara, Legiony Polskie 1914-1918, Kraków 1998; „Monitor Polski” nr 111/1931; W. Nekrasz, Harcerze w bojach w latach 1914-1921, cz. 2, Warszawa 1931; M. Porwit, Spojrzenie poprzez moje życie, Warszawa 1986; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006; S.F. Składkowski, Nie ostatnie słowo oskarżonego. Wspomnienia i artykuły, Londyn 1964; K. Stepan, Prawie jak słownik, „Mars” t. 20/2006.