Bojownikom niepodległości

Gustaw Konstanty Orlicz–Dreszer

(1889–1936)

Orlicz–DreszerUrodził się 2 października 1889 r. w Jadowie pow. Radzymin. Syn Jana Augusta, adwokata, oraz Emilii z Ruschów (zob.). Brat Rudolfa (zob.), stryj Eugeniusza (zob.).

Od 1900 r. uczeń rosyjskiego gimnazjum filologicznego w Częstochowie. Od 1903 r. należał do „Pet”–u. Podczas walk o szkołę polską był członkiem komitetu wykonawczego akcji strajkowej w Częstochowie (1905). Następnie od 18 grudnia 1906 r. uczył się w polskim gimnazjum W. Kuropatwińskiego. Jako uczeń ósmej klasy aresztowany przez władze rosyjskie, przez krótki okres czasu był więziony. W 1907 r. zdał maturę. We wrześniu 1908 r. podjął studia na Wydz. Prawa Uniwersytetu Lwowskiego. Został wówczas członkiem „Zetu” i „Kół Braterskich”, z czasem stając się jednym z przywódców Organizacji Młodzieży Narodowej. W 1909 r. przeniósł się na Wydz. Handlowy Akademii Handlowej w Leodium. Odgrywał dużą rolę w życiu akademickim w Belgii, będąc członkiem zarządu głównego Zjednoczenia Młodzieży Polskiej Zagranicą. Przyczynił się do przejścia młodzieży narodowej na tory przygotowań do walki zbrojnej o niepodległość.

Przerwawszy studia, w drugiej połowie 1910 r. powrócił do Warszawy, gdzie podjął pracę zarobkową jako buchalter w kinie „Sfinks”. Jednocześnie był członkiem Dyrekcji „Petu”, współkierował akcją bojkotu szkół rosyjskich.

W okresie od 1 listopada 1911 do 1 października 1912 r. odbył obowiązkową służbę wojskową w charakterze jednorocznego ochotnika w rosyjskim 14 phuz. Uzyskał stopień chor. rez. kaw.

Po odbyciu służby wojskowej uczestniczył w pracach wojskowych tajnej Armii Polskiej i Polowych Drużyn „Sokoła”. Od 1913 r. kontynuował studia w Akademii Handlowej w Hawrze, w której w lipcu 1914 r. uzyskał dyplom.

Podczas I wojny światowej zmobilizowany 1 sierpnia 1914 r. do 14 phuz, jako oficer 3 szw. uczestniczył w walkach z Niemcami i Austriakami w rejonie Częstochowy. Na wieść o akcji J. Piłsudskiego 14 sierpnia zdezerterował, przechodząc do oddziałów strzeleckich.

Jako uł. przydzielony do kawalerii, 27 sierpnia objął dowództwo IV plut. w szw. Władysława Prażmowskiego–Beliny. 16 września lekko ranny w nogę pod Nowym Korczynem. 9 października 1914 r. mianowany por. kaw., został wysłany do Częstochowy, gdzie zorganizował VI plut., z którym w końcu miesiąca dołączył do szw. 12 listopada otrzymał dowództwo 1 szw. w dyonie rtm. Władysława Prażmowskiego–Beliny. Uczestniczył w całej akcji bojowej kawalerii I Brygady. 12 sierpnia 1915 r. z J. Piłsudskim i Michałem Żymierskim wyjechał do Warszawy. Po powrocie na front, awansowany 19 września 1915 r. na rtm. kaw., objął funkcję zastępcy dowódcy dyonu kaw. Po utworzeniu 1 puł LP od 9 kwietnia 1916 r. był zastępcą dowódcy pułku i dowódcą I dyonu. 1 stycznia 1917 r. przeszedł do 1 pp LP. W pułku oraz na kursie wyszkoleniowym nr 1 dowodził komp. i baonem. Podczas kryzysu przysięgowego 16 lipca 1917 r. zwolniony z Legionów.

Zataiwszy stopień oficerski, jako podoficer 30 lipca został internowany w Szczypiornie. Zdemaskowany, 15 sierpnia aresztowany, a w końcu września przewieziony do obozu w Havelbergu; w miesiąc później przeniesiony do Rastadt, od 1 grudnia był przez Niemców więziony w Werl. Zwolniony, w październiku 1918 r. powrócił do kraju.

Przygotował rozbrojenie Austriaków na terenie Lubelszczyzny. Był pierwszym dowódcą Okręgu Wojskowego Chełmskiego oraz organizatorem 1 puł (potem: 1 pszwol). Pułkiem tym dowodził od 5 listopada 1918 do 1 lipca 1920 r. 17 grudnia 1918 r. mianowany mjr. kaw. Uczestniczył w walkach z Ukraińcami i bolszewikami. Zimą 1919/1920 r. dowodził na Polesiu grupą nad rz. Sławeczną. Podczas ofensywy kijowskiej ciężko ranny w brzuch pod Malinem (27 kwietnia 1920). 29 maja awansował na płk. kaw. ze starszeństwem z 1 kwietnia. Po powrocie ze szpitala (28 czerwca) już 12 lipca objął dowództwo IV BJazdy, zaś 15 sierpnia został dowódcą Północnej (potem: 2) DJazdy .

Po zakończeniu działań wojennych ukończył kurs (20 stycznia–18 lutego 1921) wyższych dowódców, po czym 17 lipca mianowano go Inspektorem Jazdy przy Inspektoracie Armii nr 2. Zweryfikowany jako płk kaw. z 1 czerwca 1919, w 1922 r. ukończył francuski kurs wyższych dowódców w Wersalu, a potem (1 listopada 1923–sierpień 1924) I kurs Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie. W kwietniu 1924 r. awansowany na gen. bryg. ze starszeństwem z 1 lipca 1923 r. Cieszył się dużym uznaniem marsz. J. Piłsudskiego, który uważał go za chlubę naszej armi” i jednego z najwybitniejszych kawalerzystów świata. Od 1 czerwca 1924 r. dowodził 2 DK. Po usunięciu się z wojska marsz. J. Piłsudskiego, podczas demonstracji oficerów w Sulejówku (15 listopada 1925), wygłosił przemówienie, w którym oddał mu do dyspozycji „wierne szable”. Podczas przewrotu majowego (12–14 maja 1926) dowodził wojskami marsz. J. Piłsudskiego. Od 11 września 1926 r. był generałem do prac przy GISZ, a od 15 grudnia 1930 r. – inspektorem armii. 1 stycznia 1931 r. awansował na gen. dyw.

Równolegle aktywnie pracował społecznie. 8 listopada 1930 r. wybrany prezesem Ligi Morskiej i Rzecznej (potem: Ligi Morskiej i Kolonialnej) dokonał jej reorganizacji, wprowadził nowy statut, akcentując w nim program kolonialny. Dążył do nawiązania ścisłej łączności z Polakami na całym świecie, w związku z czym odbywał liczne podróże zagraniczne między innymi do USA.

Należał także do najważniejszych członków Związku Seniorów OMN i Polskiej Młodzieży Demokratycznej, skupiającego znaczną część dawnych działaczy „Petu”, „Zetu”, OMN i „Zarzewia”, w 1928 r. zostając członkiem Rady Naczelnej tej organizacji. Opiekował się harcerskimi drużynami żeglarskimi i Związku Strzeleckiego oraz Legionem Młodych. Był przewodniczącym komisji Organizacji Młodzieży Narodowej w Komisji Krzyża i Medalu Niepodległości.

W 1933 r. na błoniach krakowskich poprowadził defiladę wszystkich zgromadzonych pułków kawalerii. Po śmierci marsz. J. Piłsudskiego prowadził kondukt pogrzebowy i dowodził defiladą żałobną pocztów sztandarowych całego WP.

4 lipca 1936 r. mianowany pierwszym Inspektorem Obrony Powietrznej Państwa.

Zginął 16 lipca 1936 r. w katastrofie lotniczej pod Orłowem. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na wysuniętym w głąb morza cyplu wzgórza oksywskiego.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi, bułgarskim orderem Zasługi 1 kl., francuską Legią Honorową 5 kl., pośmiertnie otrzymał order Polonia Restituta 1 kl.

Opublikował: Ze wspomnień ułana, w: Legiony na polu walki, Piotrków 1916.

Był dwukrotnie żonaty: z Wandą Nowacką, z którą się rozszedł, a od 14 maja 1934 r. z Olgą Neal; miał z nią córkę Aleksandrę.

Jego imię nosił 16 puł, jest patronem II Liceum Ogólnokształcącego w Chełmie oraz parku w Warszawie, ulicy w Chełmie, Częstochowie, Gdyni, Giżycku, Kozerach, Lubartowie, Siedlcach, Zamościu i placu w Jadowie.

Źródła

CAW, akta personalne 3349; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny t. 3, Warszawa 2006; Encyklopedia Wojskowa t. II, Warszawa 1932; P. Hubiak, Belina i jego ułani, Kraków 2003; P. Kardela, Gen. Gustaw Konstanty Orlicz–Dreszer (1889–1936). Zarys biografii wojskowej i politycznej, Warszawa 1993; T. Kryska–Karski, S. Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994; A. Lenkiewicz, Kawalerowie Polski Niepodległej cz. 2, bmdw; G. Łukomski, w: Kawalerowie Virtuti Militari 1792–1945 t. II (1914–1921) cz. 1, Koszalin 1991; „Monitor Polski” 1931, nr 64, 23/1934; P. Olstowski, Generał Gustaw Orlicz–Dreszer (1889–1936) Dowódca wojskowy i działacz społeczno–polityczny, Toruń 2002; „Polska Zbrojna” nr 195, 196/1936; S. Pomarański, w: Polski Słownik Biograficzny t. V z 1939–1946; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; Rodowody pułków jazdy polskiej 1914–1947, Londyn 1983; J. Smoleński, 1 Pułk Ułanów Legionów Polskich Beliny im. Józefa Piłsudskiego, „Beliniak” nr 8–9/1958, 10/1959, 11/1960; P. Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918–1939, Warszawa 1994; A. Wojtaszak, Generalicja Wojska Polskiego 1921–1926, Szczecin 2005; Za kratami więzień i drutami obozów t. I, Warszawa 1927; J. Żuławski, Rodowód i organizacja 1 Pułku Ułanów Legionów Polskich, „Przegląd Kawaleryjski” nr 7/1933.