Henryk Gruber

Urodził się 13 lutego 1892 r. w Sokalu. Syn Jakuba i Antoniny z Landesów. Brat stryjeczny Antoniego (zob.).

Uczęszczał do szkoły ludowej w Sokalu, a od 1901 r. do gimnazjum w Przemyślu. Potem uczył się w VII gimnazjum we Lwowie. W tym okresie należał do socjalistycznej organizacji młodzieżowej „Promień”.

Przerwawszy naukę podjął pracę zawodową. Początkowo pracował w kancelarii adwokackiej we Lwowie, a wkrótce został urzędnikiem w agencji wiedeńskiego towarzystwa ubezpieczeń na życie. Później przeniósł się do filii angielskiego towarzystwa ubezpieczeń na życie. W czerwcu 1913 r. wyjechał do Wiednia. Tam podjął pracę w Tow. Ubezpieczeń „Anker” (w biurach matematycznym i emisji polis ubezpieczeniowych). Jednocześnie uczęszczał na kursy ubezpieczeniowe.

W czasie I wojny światowej 13 sierpnia 1914 r. w stopniu szer. wstąpił do organizowanej w Wiedniu komp. Andrzeja Galicy, z którą przybył do Krakowa. Przydzielony 20 września do VI baonu 1 pp LP. Od 17 października przebywał w szpitalu Czerwonego Krzyża nr 9 w Wiedniu. 1 stycznia 1915 r. przeniesiony do baonu uzupełniającego LP kpt. Andrzeja Galicy, w którym dowodził plut. w 1 komp. Po wcieleniu baonu do 4 pp LP (11 maja 1915) znalazł się w szeregach jego 3 komp. W czasie bitwy pod Jastkowem 31 lipca został kontuzjowany. Leczył się w szpitalu rezerwowym nr 1 w Wiedniu. Przydzielony do 12 komp. 6 pp LP, w jej składzie uczestniczył w kampanii wołyńskiej. Był zastępcą dowódcy i dowódcą plut.; 1 kwietnia 1916 r. mianowany chor. piech. Później był adiutantem III baonu, a w lipcu 1917 r. – pułku.

W 1916 r. zdał eksternistycznie maturę w Żółkwi, w 1918 r. podjął studia na Wydz. Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Po kryzysie przysięgowym we wrześniu 1917 r. przyjechał do Warszawy. Tam pracował w wydz. reemigracji MSW.

10 listopada 1918 r. przeprowadził zajęcie siedziby gen. gubernatora na Zamku Królewskim. Następnie przejął z rąk niemieckich poczty oraz telegrafy w Warszawie i do 18 listopada kierował ich pracą.

21 listopada przyjęty do WP z zaliczeniem do rezerwy.

Następnie powrócił na zajmowane dotąd stanowisko w MSW, lecz wkrótce potem został kierownikiem wydz. ubezpieczeń MSW. W końcu czerwca 1920 r. objął kierownictwo urzędu nadzoru nad prywatnymi zakładami ubezpieczeń w Ministerstwie Skarbu.

W związku z trudną sytuacja militarną kraju 10 lipca przyjęty do WP, otrzymał przydział do baonu zapasowego 6 pp leg. Objął dowództwo komp. w półbaonie kpt. Mieczysława Głogowieckiego. Brał udział w walkach w okolicach Płocka.

(…) po przełamaniu przez bolszewików skrzydła grupy Płock i wdarciu się ich na tyły, kpt. Gruber na czele pozostałej garstki żołnierzy pewbił się do miasta i pierwszy zajął pozycję na ulicy, powstrzymując nacierającą jazdę nieprzyjacielską. Umożliwiło to pozostałym w mieście oddziałom zgrupowanie i skuteczny kontratak. Pozycję tę trzymał kpt. Gruber do późnej nocy, dokąd przybyłe posiłki nie wyparły nieprzyjaciela z miasta. Dnia następnego przeniósł w najgwałtowniejszym ogniu nieprzyjacielskim przez most na Wiśle dwukrotnie rozkazy dla grupy artylerii, co zdecydowało ostatecznie, dzięki osobistej odwadze kpt. Grubera i jego zimnej krwi, o wyniku działań artylerii własnej pod Płockiem.

W końcu sierpnia przydzielony do dowództwa III BP Leg, we wrześniu skierowano go do grupy polsko-ukraińskiej ppłk. Walerego Sławka.  Od 30 października referent w Oddz. V Sztabu Generalnego. 3 stycznia 1921 r. przeniesiony do rezerwy. Zweryfikowany jako kpt. rez. piech. z 1 czerwca 1919 r.

Powrócił wówczas do pracy w Ministerstwie Skarbu. Był ekspertem w sprawach ubezpieczeniowych, objął kierownictwo urzędu nadzoru nad prywatnymi zakładami ubezpieczeń. 13 kwietnia 1921 r. mianowano go przewodniczącym podkomisji ubezpieczeń w czasie rokowań polsko-gdańskich, zaś 17 listopada przewodniczącym komisji ubezpieczeń społecznych w polskiej delegacji do rokowań z Niemcami w sprawach Górnego Śląska. W 1924 r. jako członek komisji opracował dział przerachowania zobowiązań. W następnym roku był pełnomocnikiem polskiego rządu do rokowań z Włochami w sprawie przerachowania zobowiązań oraz pełnomocnikiem w arbitrażu górnośląskim w sprawie tzw. praw nabytych.

Od 1922 r. zajmował stanowisko wiceprezesa komitetu finansowego YMCA w Polsce, zaś przez 8 lat był przewodniczącym Państwowego Urzędu Kontroli Ubezpieczeń.

Od 1 kwietnia 1928 r. pracował jako prezes Pocztowej Kasy Oszczędności. Dzięki jego staraniom w 1929 r. powołano Bank PKO. Był prezesem rady nadzorczej tego banku. Jednocześnie stał na czele Polskiego Instytutu Współpracy z Zagranicą, Centralnego Komitetu Oszczędnościowego RP (od marca 1938 r.), Polskiego Biura Podróży „Orbis”, a także był członkiem Państwowej Rady Ubezpieczeń oraz Stałego Komitetu Międzynarodowego Instytutu Oszczędnościowego w Mediolanie. W okresie od 4 września 1934 do 20 czerwca 1935 r. kierował komisją dla spraw finansowych instytucji ubezpieczeń społecznych.

W 1935 r. przebywał w USA i prowadził wykłady na temat problemów ekonomicznych Europy m.in. w Nowym Jorku (Uniwersytet Columbia), Chicago i Cleveland.

Podczas kampanii 1939 r. w nocy z 13 na 14 września na rozkaz przekroczył granicę Rumunii z zadaniem przygotowania oddziału PKO w Paryżu dla obsługi „akcji kredytowej” WP, do czego ostatecznie nie doszło. 18 września z Rumunii przez Włochy wyjechał do Francji.

Tam, mimo własnych starań o przyjęcie do czynnej służby w WP, został uznany za niezdolnego do jej pełnienia ze względu na stan zdrowia. W tej sytuacji w dalszym ciągu pracował jako prezes PKO. Jako piłsudczyk był zwalczany przez zwolenników gen. Władysława Sikorskiego.

Po upadku Francji 25 czerwca 1940 r. przybył do Andory, a 11 lipca do Hiszpanii. Z tego kraju 4 sierpnia odpłynął do Argentyny i 24 sierpnia dotarł do Buenos Aires. Tam podjął dalszą pracę w PKO. Jednocześnie starał się integrować Polaków w Argentynie. Był prezesem Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny w Polsce. Zwalczany przez władze polskie w Londynie, zrezygnował z tej funkcji, a na początku 1942 r. także ze stanowiska prezesa PKO.

Po wojnie pracował w branży ubespieczeniowej m.in. jako szef argentyńskiej filii American International Underwriters. W 1965 r. przeszedł na emeryturę.

Zmarł 20 stycznia 1973 r. w Buenos Aires.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 3 i 4 kl., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi i włoskim orderem Korony Włoch 2 kl.

Opublikował: Wspomnienia i uwagi 1892-1942, Londyn 1968; Jesienne boje nad Stochodem (od Czeremoszna do Dęblina), w: Rok bojów na Polesiu 1915-1916, Warszawa 1917.

Żonaty, miał cóekę Hannę (ur. 1922) i syna Jana (ur. 1924).

Był honorowym obywatelem Sokala.