Bojownikom niepodległości

Jadwiga Jahołkowska

(1863–1931)

Urodziła się 23 lutego 1863 r. w Milanowie na Podlasiu w rodzinie szlacheckiej. Córka powstańca 1863 r.

Ukończyła gimnazjum w Lublinie (1880 r.), po czym zdała egzamin nauczycielski i podjęła pracę zawodową w szkole wiejskiej.

Wstąpiła do utworzonego w 1883 r. tajnego Kobiecego Koła Oświaty Ludowej. Była autorką licznych popularnych książek do pracy oświatowej na wsi i organizatorką tajnycg wakacyjnych kursów dla nauczycieli ludowych.

W połowie lat 80. przeniosła się do Warszawy, gdzie podjęła pracę m.in. w nielegalnych pensjach Z. Morawskiej i Stefanii Sempołowskiej. Współpracowała z Towarzystwem Pszczelniczo-Ogrodniczym M. Malinowskiego, biorac udział w prowadzonej tam pracy oświatowej. Organizowała kółka samokształceniowe i dyskusyjne dla młodzieży, prowadziła działalność kulturalno-oświatową wśród warszawskich robotnic. Należała do inicjatorów nielegalnego zjazdu nauczycieli ludowych w 1898 r. Od 1896 r. pracowała w Warszawskim Towarzystwie Dobroczynności. Aresztowana 22 grudnia 1899 r. przez władze rosyjskie w związku z rewizją jego księgozbioru i korespondencji, po zwolnieniu 7 lutego 1900 r. wyjechała na pewien czas z kraju.

Po powrocie działała w Towarzystwie Pedagogicznym w Warszawie (1903) oraz w Kole Wychowawców (1904), walczącym o spoleszcenie i zdemokratyzowanie szkolnictwa w Królestwie Polskim.

Zwiazana z ruchem ludowym, była zwolenniczka jego uwolnienia od wpływów Narodowej Demokracji. Przez pewien czas współpracowała z Wydziałem Wiejskim PPS.  Uczestniczyła w zebraniu założycielskim Polskiego Związku Ludowego (13 listopada 1904) i jako jedyna kobieta weszła w skład jego Komitetu Głównego. Zajmowała się publicystyką i redagowaniem pism związku m.in. „Głosu Gromadzkiego”, „Wsi Polskiej” i „Zagonu”. Była zaangazowana w niesieniu pomocy unitom na Podlasiu (1905 r.).

Po wybuchu rewolucji w 1905 r. oddała swoje mieszkanie do dyspozycji Polskiego Związku Ludowego i działaczy oświatowych; urządzała tu zebrania, przechowywała prasę, dokumenty i broń. Zaprzestała pracy zawodowej, poświęcając się akcji strajkowej na rzecz szkoły polskiej. Była autorką odezw i petycji oraz współorganizatorką wieców. Latem i jesienią 1905 r. wzięła udział w zjazdach nauczycieli w Jaktorowie i Pilaszkowie, na których podjęto decyzję o kontynuowaniu walki o zreformowanie i spolszczenie szkół, a także powołano tajny Związek Nauczycieli Ludowych, który w 1907 r. został zalegalizowany.

Wobec groźby aresztowania w grudniu 1908 r. wyjechała do Brazylii. Tam w stanie Parana organizowała kursy języka polskiego, a następnie biblioteki i szkoły zawodowe dla dzieci rodzin  polskich emigrantów. Z jej inicjatywy w 1910 r. utworzono Polskie Towarzystwo Samopomocy i Oświaty w Rio de Janeiro. Dzięki jej staraniom w 1912 r. uznano narodowość polską przybyszów z trzech zaborów, kwalifikowanych dotąd wg poddaństwa państw zaborczych. Tuż przed wybuchem I wojny światowej powróciła do Warszawy.

Podjęła działalność pedagogiczną. Od 1915 r. do śmierci prowadziła wykłady na Kursach dla Dorosłych (potem: Instytut Kursów dla dorosłych m.st. Warszawy) i na Uniwersytecie Ludowym (1916–1918).

W niepodległej Polsce brała czynny udział w akcji plebiscytowej na Śląsku i Mazurach. Mieszkała w Warszawie, poza pracą zawodową organizowała kursy dla młodzieży w małych miastach i na wsi.

Zmarła 16 października 1931 r. w Warszawie i została pochowana na Cmentarzu Parafialnym na Powazkach kwat. 251.

Odznaczona Krzyżem Niepodległości.

Źródła

PSB; H. Kiepurska, Warszawa w rewolucji 1905–1907, Warszawa 1974; „Monitor Polski” nr 111/1931; B. Winnicka, w: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego t. 2, Warszawa 1987; Słownik Biograficzny Działaczy Ruchu Ludowego, Warszawa 1989.