Bojownikom niepodległości

Jan Łysek

(1887-1915)

łysek janUrodził się 7 lipca 1887 r. w Jaworzynce pow. Cieszyn w rodzinie góralskiej. Syn Jana i Ewy z Heczków.

Ukończył szkołę ludową w Istebnej, po czym od 1901 r. uczył się w polskim gimnazjum w Cieszynie; w 1904 r. przeniósł się do paralelek polskich przy niemieckim seminarium nauczycielskim, gdzie w 1908 r. uzyskał dyplom nauczyciela szkół ludowych.

Następnie pracował jako nauczyciel w Datyniach Dolnych (1908-1910) i Suchej Średniej na Śląsku Cieszyńskim (1910-1911), a w latach 1911-1914 jako kierownik polskiej szkoły ludowej w Jaworzu pow. Bielsko. Równolegle pracował w Polskim Towarzystwie Pedagogicznym na Śląsku oraz w Macierzy Szkolnej Księstwa Cieszyńskiego. Jako aktor i reżyser uczestniczył w amatorskim ruchu teatralnym. W 1907 r. zadebiutował jako pisarz na łamach „Zarania Śląskiego”. Tworzył pod wpływem polskiej poezji romantycznej i młodopolskiej, wykorzystywał folklor i gwarę beskidzką; był piewcą urody przyrody i góralszczyzny. Jego najwybitniejszym utworem był poemat „Śpiący rycerze”. Używał pseudonimu literackiego „Jan Obuszek”.

Należał do Polowych Drużyn „Sokoła”, w których ukończył kurs oficerski. Był prezesem koła Towarzystwa Gimnastycznego „Sokół” w Jasienicy.

W czasie I wojny światowej razem z Hieronimem Przepilińskim i Feliksem Hajdukiem stał na czele Legionu Śląskiego, z którym 25 września 1914 r. przybył do 3 pp LP. Legion (ok. 360 ludzi) wszedł doń jako 2 komp. Dowodził w niej plut. 18 października mianowany ppor. piech. Podczas walk w Karpatach ranny w biodro 2 lutego 1915 r. w bitwie pod Maksymcem, po dwóch tygodniach powrócił do komp., której został dowódcą. 14 marca awansował na por. piech. Później uczestniczył w walkach na Bukowinie, w Besarabii i Wołyniu.

Poległ 5 listopada 1915 r. pod Kościuchnówką. Pochowany na Cmentarzu Ewangelickim w Cieszynie kwat. VI.

W bitwie pod Maksymcem od 31 I do 5 II 1915 r. por. Jan Łysek dow. 2 komp. 3 pp L. prowadził atak na Maksymiec, zajmując szereg domków zawzięcie bronionych przez npla, umacnia się, odpiera przez pięć dni i pięć nocy przy -32 st. C, nie otrzymując zupełnie pożywienia, czynem tym przyczynił się do rozstrzygnięcia krwawej bitwy na korzyść wojsk własnych.

W bitwie pod Polską Górą 5 XI 1915 r. na czele 2 komp. bierze bagnetem pozycje nieprzyjacielskie, utrzymuje zdobyte pozycje, odpiera kilka bardzo [silnych] przeciwnatarć npla, broniąc się do ostatniego żołnierza, ponosi śmierć bohaterską.

Pośmiertnie odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości i Krzyżem Walecznych.

Opublikował: Oddział Śląski Legionów Polskich, „Dziennik Cieszyński” nr 1/1916 [toż.: „Zaranie Śląskie” zesz. 3/1934].

Rodziny nie założył.

Jest patronem ulic w Cieszynie i Bielsku-Białej.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 111/1931
Źródła

Bohaterom narodowym w hołdzie, Lwów 1936; L. Brożek, w: Polski Słownik Biograficzny 1973, t. XVIII; J. Cisek, K. Stepan, Lista strat Legionów Polskich 1914-1918, Kraków 2006; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny t. 3, Warszawa 2006; M. Fazan, w: Literatura polska. Przewodnik encyklopedyczny t. I, Warszawa 1984; S. Król, Kawalerowie Virtuti Militari związani ze Śląskiem Cieszyńskim t. 1, Cieszyn 2018; H. Lewartowski, B. Pochmarski, J.A. Teslar, Szlakiem bojowym Legionów, Lwów 1915; „Monitor Polski” 1931, nr 111; B. Orszulik, Jan Łysek. Zarys życia i twórczości, „Prace Historyczno-Literackie Katedry Historii Literatury Polskiej WSP w Katowicach” 1965, nr 3; Śląski słownik biograficzny t. 2, Katowice 1979.