Bojownikom niepodległości

Jan Stanisław Jankowski

(1882–1953)

Jan Stanisław JankowskiUrodził się 6 maja 1882 r. w Krasowie Wielkim pow. Wysokie Mazowieckie. Syn Józefa, ziemianina, i Julianny z Olędzkich.

Ukończył gimnazjum w Piotrkowie (1900 r.), po czym odbywał studia fizyko-matematyczne na Uniwersytecie Warszawskim (1900–1901) i chemiczne na Politechnice Warszawskiej (1901–1905). Naukę kontynuował w Wyższej Szkole Technicznej w Pradze (1906–1908), uzyskując dyplom inżyniera chemika. Potem (1909–1912) kształcił się w Studium Rolniczym Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Od 1901 r. działacz „Zetu”, w 1902 r. był współorganizatorem Związku im. J. Kilińskiego, a od 1906 r. Narodowego Związku Robotniczego (w latach 1908–1914 należał do Zarządu Głównego). Był jego reprezentantem w Komisji Tymczasowej Skonfederowanych Stronnictw Niepodległościowych (1912–1913).

Od 1911 r. pracował jako asystent w Zakładzie Rolniczo-Doświadczalnym Uniwersytetu Jagiellońskiego, następnie praktykant w majątku Bendry pod Sejnami (od 1914 r. jego zarządca) i Byszew na Kujawach.

W czasie I wojny światowej reprezentant NZR w Komitecie Naczelnym Zjednoczonych Stronnictw Niepodległościowych (od 1915 r.).

Od września 1915 r. w Legionach Polskich ps. „Otler”. W stopniu kpr. był żołnierzem 1 pp LP.

W latach 1916–1917 należał do Zarządu Głównego NZR, od 1916 r. działał w Radzie Głównej Opiekuńczej, był członkiem Centralnego Komitetu Narodowego (do 1917 r.).

Od 1917 r. pomocnik zarządcy dóbr Miedzna oraz od 1918 r. zarządca majątku Kalinowa.

W niepodległej Polsce od 1919 r. pracował jako inspektor majątków państwowych w okręgu włocławskim, zaś od 1920 r. był naczelnikiem wydziału zapasu ziemi Głównego Urzędu Ziemskiego. Od 10 marca do 11 maja 1921 r. minister Pracy i Opieki Społecznej w gabinecie Wincentego Witosa. Następnie od 1921 r. naczelnik wydziału, a od 1924 r. dyrektor Departamentu Parcelacji i Osadnictwa w Ministerstwie Rolnictwa i Dóbr Państwowych. Od 1925 r. wiceminister Pracy i Opieki Społecznej. Od 20 kwietnia do 15 maja 1926 r. minister tego resortu w gabinecie Aleksandra Skrzyńskiego i Wincentego Witosa.

Należał do Państwowej Rady Oszczędnościowej i komitetu organizacyjnego Banku Gospodarstwa Państwowego.

Współzałożyciel Narodowej Partii Robotniczej. Był jej prezesem (1920–1923), potem II wiceprezesem i sekretarzem Głównego Komitetu Wykonawczego. W 1933 r. wystąpił z partii.

W 1928 r. wybrany na posła w okręgu wyborczym nr 38 (Królewska Huta), zaś w 1930 r. z listy państwowej, był członkiem klubu NPR. Funkcję poselską sprawował do 1935 r.

W latach 1926–1928 pracował jako urzędnik Kasy Chorych, a od 1935 r. Ubezpieczalni Społecznej w Warszawie.

W latach 1926–1936 wiceprezes Zarządu Centralnego Zjednoczenia Zawodowego Polski, radny m.st. Warszawy (1927–1934).

Od 1937 r. należał do Stronnictwa Pracy i Klubu Demokratycznego w Warszawie.

Podczas II wojny światowej pracował w Zarządzie Miejskim w Warszawie, a jednocześnie do 1941 r. był kierownikiem sekcji pracy w Stołecznym Komitecie Samopomocy Społecznej. Następnie należał do prezydium Rady Opiekuńczej Miejskiej (później: Polski Komitet Opiekuńczy).

Brał udział w działalności konspiracyjnej. Należał do kierownictwa konspiracyjnego Stronnictwa Pracy. Od 1940 r. był dyrektorem Departamentu Pracy i Opieki Społecznej w Delegaturze Rządu RP na Kraj. Od grudnia 1942 r. zastępca Delegata, zaś od lutego 1943 r. p.o. Delegata. Od kwietnia Delegat Rządu RP na Kraj, od 22 maja w randze wicepremiera. Od maja 1944 r. stał na czele Krajowej Rady Ministrów. Zatwierdził decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Po jego upadku pod fałszywym nazwiskiem znalazł się w obozie przejściowym w Pruszkowie, z którego ze względu na wiek został zwolniony. Aresztowany przez NKWD w Pruszkowie (27 marca 1945 r.), został wywieziony do Moskwy.

Skazany 21 czerwca przez Kolegium Wojskowe Sądu Najwyższego ZSSR w tzw. „Procesie 16” na osiem lat więzienia za organizowanie i kierowanie polską organizacją podziemną na tyłach Armii Czerwonej.

Karę odbywał w więzieniach na Łubiance i w Lefortowie w Moskwie, a potem we Włodzimierzu nad Klaźmą.

Tam zmarł 13 marca 1953 r. w więzieniu i został pochowany w zbiorowej mogile na tamtejszym cmentarzu przywięziennym.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, pośmiertnie (1995) otrzymał order Orła Białego.

Żonaty (od 1921 r.) z Heleną Bańkowską.

Pośmiertnie otrzymał tytuł honorowego obywatela m.st. Warszawy.

Źródła

Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994; A.K. Kunert, w: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego t. 2, Warszawa 1987; A.K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939–1944 t.1, Warszawa 1987; A. Lenkiewicz, Kawalerowie Polski Niepodległej cz. 2, bmdw; „Monitor Polski” nr 255/1933, 64/1938; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny t. II, Warszawa 2000.