Bojownikom niepodległości

January Konstanty Grzędziński

(1891-1975)

grzędziński januaryUrodził się 19 września 1891 r. w Lublinie. Syn Józefa, sędziego, i Bolesławy z Filipowiczów. Brat Mariana (zob.) i Nelly Eleonory Strugowej (zob.). Szwagier Andrzeja Struga (zob.).

W latach 1894-1909 mieszkał w Turkiestanie, gdzie też ukończył gimnazjum. W 1904 r. był dwukrotnie aresztowany przez władze rosyjskie za przynależność do rewolucyjnych organizacji młodzieżowych oraz Wojskowego Komitetu Rewolucyjnego.

W latach 1906-1907 studiował na Wydz. Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. Następnie wyjechał do Paryża, gdzie studiował na Sorbonie nauki fizyczno-chemiczno-przyrodnicze. Następnie kształcił się w Wyższej Szkole Lotnictwa i Konstrukcji Maszyn. W lipcu 1914 r. uzyskał dyplom inżyniera. Tam należał do organizacji młodzieży postępowo-niepodległościowej „Promień”. Był także członkiem Zw. Wali Czynnej i Zw. Strzeleckiego ps. „Grześ”, „Pobóg”. Po uzyskaniu dyplomu inżyniera wyjechał na praktykę do Anglii.

W czasie I wojny światowej powrócił do Krakowa i 15 sierpnia 1914 r. wstąpił do oddziałow strzeleckich i Legionów Polskich ps. „Jan Bolesławski”. Służył w baonie uzupełniającym kpt. Andrzeja Galicy. 5 maja 1915 r. mianowany chor. piech. Po wcieleniu baonu do tworzonego 4 pp LP (11 maja 1915) dowodził plut. 2 komp. W jej składzie 15 lipca wyruszył na front. Uczestniczył w walkach na Lubelszczyźnie i Wołyniu; 1 kwietnia 1916 r. awansował na ppor. piech. Wiosną 1917 r. był hospitantem w komp. saperów. W tym też roku organizował w Warszawie I kursy lotnicze towarzystwa „Awiata”.

13 grudnia 1918 r. jako kpt. piech. przyjęty do WP. Służył w adiutanturze Naczelnika Państwa i Naczelnego Wodza, a od 1919 r. – w lotnictwie. 5 listopada uzyskał w Istres we Francji dyplom pilota. Służył w Dep. III MSWojsk oraz był referentem lotnictwa cywilnego w Ministerstwie Kolei Żelaznych. Zweryfikowany jako ppłk lotn. z 1 czerwca 1919, od 15 lipca 1923 r. był oficerem 1 p lotn, a od listopada 1924 r. w Dep. IV Żeglugi Powietrznej MSWojsk. Od 26 października 1926 r. w 58 pp. 23 maja 1927 r. przeniesiony do 25 pp, był dowódcą I baonu. Od 26 kwietnia 1928 r. sprawował funkcję zastępcy dowódcy 42 pp. 14 lutego 1929 r. został dowódcą 67 pp. Awansowany 1 stycznia 1930 r. na płk. piech., od 8 marca 1932 do 22 sierpnia 1936 r. dowodził 30 pp. W lipcu 1937 r. objął stanowisko dowódcy obrony przeciwlotniczej OK nr X. 31 marca 1938 r. przeszedł w stan spoczynku.

W 1923 r. należał do współorganizatorów Ligi Obrony Powietrznej Państwa i od 4 sierpnia tego roku do 1926 r. był sekretarzem Zarządu Głównego tej organizacji. W latach 1921-1926 redaktor naczelny i wydawca pisma „Lot” i „Lot Polski”. Wiceprezes Aeroklubu RP. W latach 1937-1939 był wydawcą i redaktorem naczelnym tygodnika „Czarno na białem”. Inicjator utworzenia Klubu Demokratycznego. Od 1939 r. prezes tego klubu w Warszawie i członek Rady Naczelnej Stronnictwa Demokratycznego.

W 1938 r. wybrany radnym m.st. Warszawy.

Wybuch II wojny światowej zastał go we Francji. Powołany 22 września do służby czynnej, do 29 listopada był komendantem Obozu WP w Coëtquidan. Następnie został komendantem obozu Wyszkolenia Armii w Rennes (do początków stycznia 1940 r.). Potem był oficerem sztabu gen. Władysława Sikorskiego i radcą poselsta polskiego w Argentynie. Od sierpnia 1940 do sierpnia 1941 r. brał udział we francuskim ruchu oporu, po czym wyjechał do Casablanki. W tym czasie został przeniesiony w stan nieczynny w WP.

Po wojnie pozostał w Casablance. W latach 1947-1949 był prezesem Czytelni Polskiej w Rabacie. Pracował jako inżynier lotnictwa. Związał się z lokalnym klubem „Ailes Chérifiennes” i został redaktorem naczelnym (potem dyrektorem generalnym miesięcznika klubowego „Carnet de Vol”. W 1957 r. powrócił do Polski.

Mieszkał w Warszawie. Członek Zw. Literatów Polskich i Stow. Dziennikarzy Polskich (z którego potem został wydalony).

Literat, współpracował z paryska „Kulturą”, w związku z czym od 1964 r. był prześladowany przez komunistów. Uniemożliwiono mu publikacje, a jednocześnie cofnięto mu rentę dla zasłużonych. Utrzymywał się z renty starczej. W latach 1964-1965 prowadzono wobec niego postępowanie karne w związku z jego kontaktami z „Kulturą”, zawieszone ze względu na jego wiek i stan zdrowia. Starano się go umieścić w zakładzie dla psychicznie chorych w Tworkach, do czego dzięki działaniom jego siostry Nelly Strugowej nie doszło.

W 1967 r. wszedł w skład kombatanckiego komitetu organizacji obchodów 100. rocznicy urodzin marsz. J. Piłsudskiego.

Ostatecznie w 1971 r. władze komunistyczne zaprzestały działań represyjnych wobec jego osoby.

Zmarł 26 lutego 1975 r. w Warszawie. Pochowany na cmentarzu wojskowym na Powązkach kwat. A-19.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 4 kl., trzykrotnie Krzyżem Walecznych oraz rumuńskim orderem Gwiazdy Rumunii 3 kl.

Żonaty (od 1928 r.) z Lidią z Giedroyciów Matuszewską, z którą się rozszedł.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 18/1931
Źródła

A.J. Cieślikowa, O człowieku, który się nie zgadzał. Biografia pułkownika Januarego Grzędzińskiego 1891-1975, Warszawa 2009; Cmentarz komunalny Powązki dawny wojskowy w Warszawie, Warszawa 1989; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny t. 2, Warszawa 2006; Czwarty Pułk Piechoty 1806-1966, Londyn [1965]; W. Kozłowski, Pułkownik inż. January Grzędziński, dowódca 30 Pułku Strzelców Kaniowskich (1932-1936). Przyczynek do biografii oficera, dziennikarza, literata i opozycjonisty, „Rocznik Łódzki” t. LVI/2009; T. Królikiewicz, Z dziejów Ligi Obrony Powietrznej i Przeciwgazowej, „Wojskowy Przegląd Historyczny” nr 1/1969; M. Lewandowski, Interrex, Warszawa 2020; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917; „Monitor Polski” nr 18/1931; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; J. Siedlecka, Obława, Warszawa 2005; R. Starzyński, Cztery lata w służbie Komendanta. Przeżycia wojenne 1914-1918, Warszawa 1937; B. Waligóra, Organizacja 4 pułku Legionów Polskich, „Żołnierz Legionów i POW” nr 3-4/1939.