Bojownikom niepodległości

Janusz Bohdan Bokszczanin

(1894–1973)

Urodził się 29 października 1894 r. w Grodnie. Syn Emanuela i Pauliny z Godlewskich.
Od 1905 r. uczył się w gimnazjum w Grodnie. Należał wówczas do tajnego koła młodzieży polskiej, pozostającego pod kierownictwem PPS. Od 1906 r. uczył się w korpusach kadetów w Pskowie i Połocku, a potem ponownie w Pskowie, gdzie w 1914 r. uzyskał maturę.
Od sierpnia 1914 r. w armii rosyjskiej. Ukończył Mikołajewską Szkołę Kawalerii w Petersburgu i od grudnia służył w 4 phuz.
W listopadzie 1917 r. przeszedł do I Korpusie Polskim. Brał udział w pracach Zw. Wojskowych Polaków. W lutym 1918 r. wysłany jako kurier dowódcy korpusu do dowódcy III Korpusu Polskiego, pozostał tam jako dowódca szw. km pułku szwol. Po rozbrojeniu korpusu w lipcu tego roku przeszedł do „białej” armii gen. Aleksandra Denikina. Był dowódcą plut. 4 phuz. Walczył z bolszewikami.
Od marca 1919 r. w WP. Początkowo sprawował funkcję zastępcy dowódcy 6 puł, a od października zastępcą dowódcy szw. zapasowego 26 puł. W czerwcu 1920 r. przeszedł do służby frontowej, obejmując dowództwo 2 szw. 16 puł. W lipcu dowodził spieszonym szw. 1 DJazdy. W sierpniu został dowódca szkoły podoficerskiej 16 puł. Po zakończeniu walk z bolszewikami w listopadzie objął funkcję dowódcy szw. zapasowego 26 puł, a od marca 1921 r. również szkoły podoficerskiej tego pułku.
Zweryfikowany jako rtm. kaw. z 1 czerwca 1919 r. Od czerwca 1922 do listopada 1924 r. był instruktorem w Centralnej Szkole Kawalerii w Grudziądzu. W tym też czasie ukończył kurs w Centralnej Szkole Wojskowej Gimnastyki i Sportów w Poznaniu. Po ukończeniu kursu doszkolenia w Centralnej Szkole Kawalerii powrócił do 26 puł. Od października 1925 r. dowodził 2 szw., od października 1927 r. 1 szw., od stycznia 1929 r. ponownie 2 szw. Z dniem 1 stycznia 1929 r. otrzymał stopień mjr. kaw. W sierpniu został dowódcą szw. zapasowego 3 puł. Od października 1930 do października 1932 r. studiował w WSWoj w Warszawie. Po ukończeniu szkoły został szefem sztabu Wołyńskiej BK. Awansowany 1 stycznia 1935 r. na ppłk. dypl. kaw., w tym też roku objął funkcję zastępcy dowódcy 7 psk. W listopadzie 1937 r. został szefem wydz. wyszkolenia Dep. Kawalerii MSWojsk. Od jesieni 1938 r. do marca 1939 r. przebywał na kursie dla szefów sztabów i kwatermistrzów armii. Wiosną 1939 r. dowodził 13 puł. Od sierpnia dowódca 10 psk (zmotoryzowanych).
Na tym stanowisku wziął udział w kampanii 1939 r. Walczył na Podkarpaciu. Ciężko ranny 16 września pod Zboiskami koło Lwowa, leczył się w szpitalu w Dublanach, a następnie przedostał się do Warszawy.
Od lutego 1940 r. uczestniczył w działalności konspiracyjnej w ZWZ/AK. W maju aresztowany podczas łapanki, przebywał w więzieniu na Pawiaku oraz w obozie przejściowym przy ul. Skaryszewskiej. Zwolniony w październiku, powrócił do służby. Był szefem wydz. broni szybkich Komendy Głównej ZWZ/AK ps. „Sęk”, „Wir”. Kierował redagowaniem miesięcznika „Towarzysz Pancerny”. Z dniem 20 marca 1943 r. awansował na płk. dypl. kaw. Współautor tzw. drugiego planu powstania powszechnego (wrzesień 1942) i planu „Burza” (listopad 1943). Przejściowo (od stycznia-lutego do czerwca 1944 r.) szef Operacji i I zastępca szefa sztabu Komendy Głównej AK. Następnie kierował wydz. broni szybkich Oddz. III tej komendy. Z dniem 5 lipca został II zastępcą szefa sztabu Komendy Głównej AK ds. organizacyjnych. Wybuch powstania warszawskiego zastał go w Boernerowie. Podczas próby przedostania się do stolicy został ranny i wywieziony na przymusowe roboty do Niemiec. Już w końcu września zbiegł i wrócił do kraju. Od października był szefem sztabu AK (formalnie od 31 grudnia). Od kwietnia 1945 r. zastępca Delegata Sił Zbrojnych na Kraj płk. dypl. J. Rzepeckiego, a od września jego doradca jako prezesa Zarządu Głównego Zrzeszenia „WiN”. Na rozkaz władz polskich na obczyźnie, w październiku wyjechał do Londynu. Przebywał tam rok, po czym od jesieni 1946 r. mieszkał w Paryżu. Do 1953 r. członek Delegatury „WiN” za granicą.
Zmarł 1 sierpnia 1973 r. w Paryżu.
Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., złotym i srebrnym Krzyżem Zasługi oraz Medalem Niepodległości.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 140/1938
Źródła

W. Chocianowicz, W 50 lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Londyn 1969; A.K. Kunert, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944 t. 1, Warszawa 1987; „Monitor Polski” nr 140/1938; Rocznik oficerów kawalerii 1930; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006; B. Szwedo, Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945 t. II (1914-1921) cz. 3, Leszno-Tarnobrzeg 2006.