Janusz Jędrzejewicz

Urodził się 21 czerwca 1885 r. w Spiczyńcach na Ukrainie. Syn Czesława Marię Antoniego Michała (zob.), chemika, oraz Eleonory z Buchnerów. Wnuk żołnierza z 1831 r. Brat Wacława (zob.) i Marii (zob.), szwagier Jadwigi Puławskiej (zob.) i Reginy Ćwielich (zob.).

W latach 1896–1900 kształcił się w IV gimnazjum w Kijowie, potem w III gimnazjum w Odessie. Ukończył II gimnazjum klasyczne w Żytomierzu, uzyskując 6 czerwca 1904 r. maturę. Należał wówczas do działaczy Polskiej Korporacji, będącej organizacją patriotyczno-samokształceniową. Następnie podjął studia na Uniwersytecie Warszawskim.  W 1904 r. wstąpił do PPS. Uczestniczył w strajku szkolnym (1905 r.), w związku z czym został usunięty z uczelni. Wyjechał wówczas do Krakowa, gdzie studiował matematykę i filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim (1905–1907, 1912–1914). Ukończył École des Sciences Politiques w Paryżu (1909 r.).

Pracował jako nauczyciel w Klarysewie.

W czasie I wojny światowej od grudnia 1914 r. w POW. Ukończył szkołę podoficerską, uzyskując stopień sierż. Po mobilizacji od 6 sierpnia 1915 r. służył w baonie warszawskim POW. W jego szeregach 22 sierpnia jako dowódca II plut. 2 komp. wyruszył z Warszawy i 30 sierpnia dołączył do I Brygady Legionów Polskich. Przydzielony do 1 pp LP, od 9 września dowodził okm nr 2. W 1916 r. odkomenderowany do POW.

Był komendantem rezerw w Warszawie, dowódcą żandarmerii i równocześnie (od lutego do lipca 1917 r.) adiutant-sekretarz J. Piłsudskiego w Komisji Wojskowej Tymczasowej Rady Stanu. W maju 1917 r. ukończył szkołę oficerską POW. W lipcu został szefem wydziału Informacyjno-prasowego w Komendzie Naczelnej oraz redaktorem pisma „Rząd i Wojsko”. Po aresztowaniu J. Piłsudskiego był członkiem Konwentu Organizacji „A” oraz członkiem Związku Dobra Publicznego.

Jednocześnie pracował jako nauczyciel w Warszawie, w 1917 r. został dyrektorem szkoły realnej Nawrockiego. W 1918 r. został dyrektorem Państwowego Seminarium Nauczycielskiego w Łowiczu.

Od listopada 1918 r. w Wojsku Polskim. Do 1 grudnia był adiutantem Naczelnego Wodza J. Piłsudskiego. Następnie referent polityczny w DOGen Warszawa (por. piech. z dniem 13 grudnia 1918), 7 kwietnia 1919 r. przydzielony został do Oddz. VI Naczelnego Dowództwa. Potem kolejno oficer informacyjny Ekspozytury Oddz. II Naczelnego Dowództwa w Wilnie, szef sekcji oświaty i kultury Departamentu Naukowo-Szkoleniowego MSWojsk, od sierpnia szef wydziału V oświaty Oddz. III Sztabu Generalnego.

Zweryfikowany jako mjr piech. z 1 czerwca 1919 r., od września 1922 r. pełnił służbę w 35 pp. Ukończył kurs dowódców baonów w Doświadczalnym Centrum Wyszkolenia w Rembertowie. Następnie szef wydziału w Oddz. III Sztabu Generalnego. 31 października 1923 r. przeniesiony do rezerwy.

Pracował jako dyrektor Państwowego Seminarium Nauczycielskiego im. Szymona Konarskiego w Warszawie (1924–1926). Współtwórca i od 1924 r. dyrektor Powszechnego Uniwersytetu Korespondencyjnego, założyciel i od 1926 r. redaktor pisma „Wiedza i Życie”.

Należał do Związku Legionistów Polskich, od sierpnia 1924 r. należał do Zarządu Głównego. W latach 1924–1925 redagował dwa tomy Wspomnień legionowych.

Po przewrocie wojskowym w maju 1926 r. urzędnik do specjalnych poruczeń prezesa Rady Ministrów. Od 1927 r. był wizytatorem Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. W 1929 r. założył organizację nauczycielską „Zrąb” i został redaktorem jej organu „Zrąb”. Inicjator i dyrektor Instytutu Wschodniego w Wilnie. W 1930 r. był współtwórcą Legionu Młodych i Straży Przedniej. Wiceprezes Wielkiej Rady BBWR (1930–1935). W okresie od 12 sierpnia 1931 do 22 lutego 1934 r. sprawował funkcję ministra Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego. Współtwórca dwóch ustaw, stanowiących podstawę reformy systemu oświaty. Doprowadził do rozwoju szkolnictwa zawodowego. Stworzył Państwową Radę Oświecenia Publicznego, powołał Polską Akademię Literatury (1933 r.) oraz Towarzystwa Krzewienia Kultury Teatralnej. Uczestniczył w pracach Instytutu Badania Najnowszej Historii Polski i akcji przemianowania go w 1936 r. na Instytut Józefa Piłsudskiego. Od 10 maja do 13 maja 1934 r. premier RP. Skupiał się na edukacji, wychowaniu młodych pokoleń i działalności społecznej, chciał wpłynąć na zmianę mentalności Polaków. Współtwórca Konstytucji z 1935 r.

Poseł na Sejm RP w latach 1928–1930, wybrany w okręgu wyborczym nr 17 (Częstochowa), oraz w latach 1930–1935 wybrany z listy państwowej. Był członkiem klubu BBWR (od 1930 r. jego wiceprezes). W 1935 r. wybrany na senatora z województwa wołyńskiego, był nim do 1938 r.

Podczas kampanii 1939 r. po 17 września przeszedł do Rumunii. Tam był nauczycielem na polskich kursach gimnazjalnych w Bukareszcie. Pod koniec 1940 r. przedostał się do Palestyny, gdzie pracował jako nauczyciel w Państwowej Szkole Średniej w Tel Awiwie. Jednocześnie był redaktorem i głównym publicystą piłsudczykowskiego pisma „Na straży” (1944–1947) oraz twórcą i prezesem Związku Pracy dla Państwa.

W 1947 r. przybył do Wlk. Brytanii i zamieszkał w Londynie. Współorganizator i od czerwca do grudnia 1948 r. prezes Rady Naczelnej Ligi Niepodległości Polski. Przewodniczący Rady Naczelnej utworzonego w 1947 r. Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie.

Zmarł 16 marca 1951 r. w Londynie i został pochowany na tamtejszym Crystal Palace District Cementery.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 1 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami i dwukrotnie Krzyżem Walecznych, estońskim orderem Orła 1 kl.

Opublikował: W służbie idei. Fragmenty pamiętników i pism, Londyn 1972.

Żonaty (od 29 X 1907) z Marią Stattler (zob.), miał z nią syna Janusza (1916–9 XI 1943), żołnierza AK, rozstrzelanego w Warszawie, a po rozwodzie (od 1935 r.) z Cezarią Baudouin de Courtenoday Vesmer Ehrenkreutzową (zob.).