Bojownikom niepodległości

Jerzy Stefan Fryzendorf

(1901–1976)

Urodził się 14 października 1901 r. w Rydze. Syn Ernesta i Wandy z Bogdaszewskich.

Uczył się w Rydze. W czasie I wojny światowej w 1915 r. ewakuowany z rodziną do Woroneża, kontynuował tam naukę.

Uczestniczył w pracach tajnej organizacji skautów, brał udział w akcji werbunkowej do I Korpusu Polskiego. Zagrożony aresztowaniem wyjechał do Mińska Litewskiego, gdzie w składzie plut. harcerskiego od maja do września 1917 r. pełnił służbę przy oddziale wywiadowczym Komendy Polskiej w tym mieście. W końcu 1918 r. wstąpił do Samoobrony Mińskiej. Po zajęciu miasta przez bolszewików przedostał się do Rygi, a stamtąd do Warszawy.

Kontynuował naukę w gimnazjum i w 1919 r. uzyskał maturę.

1 maja 1920 r. wstąpił do WP. Do sierpnia w stopniu uł. pełnił służbę w konnym oddziale dywersyjnym Oddz. II przy sztabie 4 Armii. Przydzielony do Zw. Obrony Ojczyzny Okręgu Lublin, jako instruktor działań partyzanckich został wysłany dla ich organizowania na tyłach Armii Czerwonej. Przez około miesiąc uczestniczył w walkach na tyłach bolszewickich. Następnie powrócił do konnego oddziału dywersyjnego przy 2 Armii, w którym służył do podpisania rozejmu (18 października). Przydzielony wówczas jako oficer łącznikowy przy III i XVI Armiach bolszewickich w Witebsku, w lutym 1921 r. powrócił do kraju i w marcu został zdemobilizowany.

W lipcu wstąpił do Oficerskiej Szkoły Piechoty; po jej ukończeniu z dniem 1 lipca 1923 r. mianowany ppor. piech. Przydzielony do 82 pp, 1 lipca 1925 r. awansował na por. piech. Od stycznia 1926 r. w KOP. Służył w X baonie KOP. W 1928 r. ukończył sześciotygodniowy kurs oficerów wywiadu w Warszawie. Od sierpnia 1929 r. był oficerem ofensywnym Placówki Wywiadowczej KOP w Wilejce, a od kwietnia 1930 r. p.o. kierownika Placówki Wywiadowczej KOP nr 5 w Stołpcach. W latach 1933–1934 dowódca 2 komp. baonu KOP „Suwałki” oraz p.o. dowódcy komp. szkolnej. 1 stycznia 1935 r. awansował na kpt. piech. Od 3 maja w Brygadzie KOP „Niemenczyn” oraz pozostawał w dyspozycji szefa wywiadu KOP mjr. dypl. Tadeusza Skindera. Następnie oficer Ekspozytury nr 1 Oddz. II Sztabu Głównego w Wilnie, gdzie do 2 lutego 1939 r. był kierownikiem placówek drugiej linii wywiadu. Następnie kierownik samodzielnego referatu kontrwywiadu szefostwa wywiadu KOP.

Na tym stanowisku wziął udział w kampanii 1939 r. W następstwie agresji sowieckiej z 17 września przeszedł do Rumunii, gdzie został internowany. Od października przebywał w Bukareszcie. Służył w referacie organizacyjnym Ekspozytury „R” Oddz. II sztabu NW. 29 lipca 1940 r. został kierownikiem referatu wywiadowczego tej ekspozytury. Wspomagał  placówkę wywiadowczą w Czerniowcach (w konsulacie występował jako radca „Feliks Jurewicz”). Jednocześnie w podobnym zakresie współpracował z Bazą Łączności Zagranicznej ZWZ (czerwiec-sierpień 1940 r. zastępca komendanta bazy). W grudniu 1939 r. zaprzysiężony w ZWZ ps. „Stef”, „Kresowiak”. 4 września wysłany do Turcji, do 19 grudnia kierował placówką łączności „Bey”; potem przez krótki okres czasu kierownik jej referatu łączności i wywiadu. Równolegle od 4 września do 1 grudnia p.o. szefa Ekspozytury Oddz. II w Stambule. Zastąpiony na tym stanowisko, od 5 lutego 1941 r. w ramach placówki „Bey” pozostawał w Stambule, podlegając Oddz. VI sztabu NW. Nie uzyskawszy zgody władz tureckich na stały pobyt w tym kraju, został ewakuowany na teren Palestyny. Przez miesiąc (do 4 marca) przebywał w Ośrodku Zapasowym Samodz. Bryg. Strzelców Karpackich. Od 4 do 25 marca dowódca 1 komp. rezerwowego baonu strzelców. Następnie (do 7 kwietnia) szef Oddz. II w Komendzie Ośrodka Zapasowego brygady. Następnie dowódca plut. 1 komp. Legii Oficerskiej. Podczas obrony Tobruku dowodził plut. ppanc. Ukończył angielski kurs dowódców komp. w Heluanie w Egipcie (5 stycznia-7 lutego 1942). Po jego ukończeniu przez dwa tygodnie referent Oddz. III Dowództwa WP na Środkowym Wschodzie. Potem (do 14 czerwca 1943) dowódca komp. dowodzenia III karpackiego baonu ckm. Z dniem 3 maja awansował na mjr. piech. Od 15 czerwca do grudnia zastępca dowódcy tego baonu. 11 grudnia mianowany zastępcą kierownika Bazy Łączności AK w Kairze, wkrótce został odwołany do Wlk. Brytanii. Od 7 marca 1944 do sierpnia 1945 r. szef wydz. ogólnego specjalnego sztabu NW.

8 sierpnia 1945 r. przeniesiony do Szefostwa Służby Zaopatrzenia i Transportu NW i Jednostek Wojska w Wlk. Brytanii. Z dniem 1 stycznia 1946 r. awansował na ppłk. piech. W tym też roku odbył staż w 12 komp. zaopatrzenia oraz dowodził 7 komp. zaopatrzenia. 29 kwietnia został p.o. dowódców oddziałów zaopatrzenia 4 DP.

Po demobilizacji osiedlił się w Wlk. Brytanii. Pracował jako kierownik działu żywnościowego w Polish Technical School, Lilford pod Dundle, Northampton. Jednocześnie (1952–1956) zastępca dowódcy Polish Home Guard Company Lilford. Później do 1972 r. mieszkał w Worcester. W latach 1972–1976 administrator domu Studium Polski Podziemnej w Londynie, po czym przeniósł się do Manchesteru.

Zmarł 15 kwietnia 1976 r. w Londynie i został pochowany w Manchesterze.

Odznaczony Medalem Niepodległości i dwukrotnie srebrnym Krzyżem Zasługi.

Żonaty z Eugenią Nachtman (zob.), miał z nią córkę Elżbietę.

Źródła

T. Dubicki, A. Suchcitz, w: Oficerowie wywiadu WP i PSZ w latach 1939–1945 t. I, Warszawa 2009; „Monitor Polski” nr 6/1934; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006.