Bojownikom niepodległości

Józef Frejlich

(1884–1976)

Urodził się 13 stycznia 1884 r. w Warszawie. Syn Ignacego.

Od 1901 r. należał do PPS.

W 1902 r. podjął naukę na politechnice w Niemczech. Studiował inżynierię dróg i kolejnictwa. Czynny w niemieckich socjaldemokratycznych zw. zawodowych w Westfalii-Nadrenii. Pod koniec 1905 r. przerwał studia i przeniósł się do Katowic. Tam rozwijał działalność w ruchu socjalistycznym. Został członkiem Zagłębiowskiego OKR PPS. Redagował jego organ prasowy „Górnik”. Był jednym z głównych działaczy utworzonej przy OKR Komisji Organizacyjnej Zw. Zawodowych. Odegrał kierowniczą rolę w utworzeniu Bezpartyjnego Zw. Zawodowego Górników Zagłębia Dąbrowskiego (1905/1906). Jesienią 1906 r. wyjechał do Krakowa, gdzie do listopada był jednym z głównych publicystów teoretycznego pisma „Trybuna”. Po rozłamie w partii (listopad 1906) w PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Na pierwszym zjeździe partii (3–11 marca 1907) wybrany w skład CKR (był nim do sierpnia 1909). Od końca 1907 r. działał w Warszawie, gdzie organizował Okręg Warszawa Podmiejska, i w OKR Zagłębia Dąbrowskiego. Od marca do maja 1908 r. przebywał w Paryżu, po czym wznowił działalność partyjną w Zagłębiu Dąbrowskim. Zwolennik akcji bojowych, latem, na skutek konfliktu z aktywem Zagłębiowskiego OKR, został skierowany jako okręgowiec do Łodzi. Następnie kierował pracą partyjną w Kielcach i Lublinie. Równocześnie jako publicysta pisywał w pismach PPS – „Robotniku”, „Przedświcie”, „Gazecie Robotniczej”, „Głosie Robotniczym (pismo PPSD) oraz w legalnych czasopismach warszawskich: „Przegląd Społeczny”, „Związkowiec” i wileńskiej „Wiedzy”.

Od końca 1908 r. mieszkał w Krakowie. Zwolennik działalności ZWC. Na początku listopada 1909 r. wyjechał do Paryża, celem dokończenia studiów. Z powodu trzyletniej przerwy nie został przyjęty na Sorbonę; zezwolono mu na przeprowadzenie w pracowni materiałów konstrukcyjnych doświadczeń niezbędnych dla dokończenia pracy dyplomowej o wibracji szyn kolejowych. W grudniu ukończył badania, miał uzyskać doktorat filozofii. Wyjechał wówczas do Lwowa, gdzie w 1910 r. wykładał w szkole agitatorów  PPS-Frakcji Rewolucyjnej. Wobec tendencji ZWC do uniezależnienia się od partii, zajął negatywne stanowisko względem tej organizacji. Opowiadał się za utrzymaniem OB PPS i jej działalności bojowej na terenie Królestwa Polskiego. Na II Radzie Partyjnej (7–10 kwietnia 1910) wszedł w skład Wydz. Bojowego PPS. Na podstawie uchwały V Rady Partyjnej z czerwca 1911 r., wykluczającej z partii na rok wszystkich uczestników i sympatyków uchwał II Konferencji bojowej (4 czerwca 1911) znalazł się poza PPS. W 1912 r. był jednym z głównych publicystów „Placówki”, pisma opozycyjnego nurtu PPS. Uchwała VII Rady Partyjnej (31 maja–1 czerwca 1912) odmówiła mu prawa powrotu w szeregi PPS. Należał do przeciwników nurtu piłsudczykowskiego w partii.

Wyjechał do Berlina, gdzie w 1913 r. podjął pracę w głównym archiwum państwowym i zajął się badaniami nad historią i historią wojskowości. W Berlinie mieszkał (z przerwami) do 1939 r.

W związku z prowadzonymi badaniami historycznymi wielokrotnie wyjeżdżał do Paryża, Warszawy i Poznania. W 1926r. został współpracownikiem działu organizacji pracy w organie Komisji Centralnej Zw. Zawodowych „Robotniczy Przegląd Gospodarczy”.

Podczas kampanii 1939 r. przebywał w Warszawie. W kwietniu 1940 r. opuścił miasto i przedostał się do Francji, a stamtąd do Stanów Zjednoczonych. Nawiązał kontakt z utworzonym w Nowym Jorku Zw. Polskich Socjalistów i współpracował z jego organem „Robotnik Polski”.

Po zakończeniu wojny powrócił do Europy i zamieszkał na stałe w Londynie. Działał w PPS, współpracował z londyńskimi „Wiadomościami” oraz paryską „Kulturą” i „Zeszytami Historycznymi”.

Zmarł 24 czerwca 1976 r. w Londynie.

Odznaczony Krzyżem Niepodległości.

Żonaty z Dorą N.

Źródła

L. Haas, A. Pacholczykowa, w: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego t. 2, Warszawa 1987„Monitor Polski” nr 218/1931.