Józef Konstanty Olszyna–Wilczyński

Urodził się 27 listopada 1890 r. w Zwierzyńcu (obecnie część Krakowa). Syn Mikołaja, murarza, i Karoliny z Wagnerów.

Uczył się w Gimnazjum Klasycznym św. Anny w Krakowie, w którym w 1910 r. zdał maturę. Następnie studiował architekturę na Wydz. Budownictwa Lądowego Politechniki Lwowskiej. W okresie od października 1912 do września 1913 r. odbył obowiązkową służbę wojskową w armii austro–węgierskiej w 16 pp Obrony Krajowej w charakterze jednorocznego ochotnika, uzyskując stopień sierż. pchor.

We Lwowie wstąpił do Polskiej Drużyny Strzeleckiej . Początkowo był rekrutem w III plut. 1 komp. akademickiej. Uczestniczył w kursie podoficerskim w Rabce (11–18 grudnia 1912). Po jego ukończeniu został przydzielony do szkoły pchor. 10 grudnia 1913 r. mianowano go podoficerem plutonowym. Później dowodził 1 komp. akademicką (I Polskiej Drużyny Strzeleckiej ). Prowadził też ćwiczenia w XXVII Polskiej Drużyny Strzeleckiej  w Leżajsku. Był instruktorem na kursach w Rabce (3–25 stycznia 1914) i w Nowym Sączu (od 15 lipca). Wobec mobilizacji armii austro–węgierskiej powrócił do Lwowa i tam 30 lipca objął funkcję dowódcy mobilizacyjnego Polskiej Drużyny Strzeleckiej  na środkową Galicję. 3 sierpnia otrzymał najwyższy stopień w Polskiej Drużyny Strzeleckiej  tj. pchor.

Po wybuchu I wojny światowej 1 sierpnia 1914 r. zmobilizowany do 16 pp Obrony Krajowej armii austro-węgierskiej, dowodził plut. 7 sierpnia przeszedł do oddziału strzeleckiego Józefa Piłsudskiego, Od 9 sierpnia był organizatorem i dowódcą 15 komp. strzeleckiej, zaś 11 sierpnia objął dowództwo 16 komp. Od 16 sierpnia w Legionach Polskich w szeregach 4 komp. II baonu 1 pp, następnie 1 komp. 9 października 1914 r. mianowany por. piech., od 30 października dowodził II baonem 1 pp. 1 stycznia 1915 r. awansował na kpt. piech. Po śmierci kpt. Kazimierza Piątka (20 maja 1915) był dowódcą V baonu 7 pp I Brygady LP. Przeszedł cały szlak bojowy I Brygady. Od końca lutego 1916 r. przebywał w szpitalach w Zakopanem i Krakowie. Po powrocie do I Brygady dowodził III baonem 5 pp LP (b. V baon). W okresie niemieckiego przeszkalania Legionów przebywał na kursie wyszkolenia w Ostrowi. Po kryzysie przysięgowym z lipca 1917 r.  dowodził resztkami 5 pp LP aż do ostatecznej likwidacji pułku tj. do 18 września 1917 r. Wcielony do armii austro-węgierskiej, uczestniczył w walkach na froncie włoskim. Był dowódcą plut. w 50, 62 i 59 pp oraz w 22 baonie strzelców. Przeniesiony na Ukrainę, służył w III baonie 16 pp Obrony Krajowej, w którym wśród oficerów Polaków zorganizował komórkę Polskiej Organizacji Wojskowej.

W listopadzie 1918 r. doprowadził do przejścia pułku do Wojska Polskiego. Jako dowódca komp. uczestniczył w działaniach dwubaonowej grupy płk. Czesława Rybińskiego. Ciężko ranny 27 listopada w bitwie z Ukraińcami pod Mikulińcami, dostał się do niewoli. Był więziony w Tarnopolu, następnie w Buczaczu, gdzie 4 czerwca 1919 r. uwolniły go oddziały polskie. Powrócił do służby w WP; awansowany na stopień ppłk. piech. objął funkcję członka komisji wojskowo-sejmowej, kierowanej przez gen. Aleksandra Osińskiego. 21 czerwca został dowódcą III Brygady Piechoty Legionów, 28 września – I BP Leg. Podczas polskiej ofensywy na Ukrainie w kwietniu 1920 r. po zajęciu Kijowa był równocześnie komendantem tego miasta. 22 maja 1920 r. awansował na płk. piech. (z dniem 1 kwietnia). Podczas walk odwrotowych na Wołyniu dowodził czasowo 6 Dywizją Piechoty, następnie samodzielną grupą w 3 Armii, później XIV BP. Od września 1920 r. do września 1921 był dowódcą XIII BP. W styczniu 1921 r. ukończył kurs informacyjny dla dowódców brygad i pułków we Lwowie. Zweryfikowany jako płk piech. z 1 czerwca 1919, od 25 września 1921 do 13 lipca 1923 r. sprawował funkcję szefa inżynierii i saperów DOGen/DOK nr V w Krakowie. Następnie został szefem wydziału I w Departamencie V Inżynierii i Saperów Ministerstwie Spraw Wojskowych. 10 października 1924 r. mianowany dowódcą 2 Brygady Korpusie Ochrony Pogranicza w Baranowiczach, od 20 listopada 1925 r. dowodził 1 Brygadą KOP w Zdołbunowie. 1 stycznia 1927 r. awansowany na stopień gen. bryg.  W lipcu 1927 r. został dowódcą 10 DP. W tym też roku ukończył III kurs Centrum Wyższych Studiów Wojskowych w Warszawie. Od 1 listopada 1935 r. zajmował stanowisko dyrektora PUWF i PW. 9 lutego 1938 r. objął funkcję dowódcy OK nr III w Grodnie.

Jako dowódca 10 DP pracował społecznie, piastując funkcję prezesa okręgu łódzkiego LOPP, zaś w latach 1936–1939 był przewodniczącym komisji kół harcerzy z czasów walk o niepodległość. Należał do Związku Legionistów Polskich, od 1937 r. komendant Koła 5 pp LP. W związku z przygotowaniami do wojny powołany na dowódcę zgrupowania OK nr III (koniec marca 1939?), osłaniającego wschodnie skrzydło SGO „Narew” i północne obszary kraju.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. na rozkaz Naczelnego Wodza wysłał większość podległych sił na południe kraju, w rejon Lwowa, sam wyjechał do Pińska.  Po agresji Związku Sowieckiego z 17 września powrócił do Grodna. Przeciwnik stawiania zbrojnego oporu wojskom sowieckim, zgodnie z zaleceniami NW starał się z jak największą liczbą żołnierzy przekroczyć granicę litewską. 22 września 1939 r. został wzięty do niewoli przez Armię Czerwoną we wsi Góra Koliszówka, gdzie został natychmiast rozstrzelany. Pochowany na cmentarzu w Sopoćkiniach.

Opublikował: „Patrzę na was, jako na kadry...”, „Strzelec” 1935, nr 30; Zapiski historyczne (1912–1914), Warszawa 2014.

Dwukrotnie żonaty: z Józefą z Niemców miał syna Wiesława (ur. 1911) i córkę Halinę (ur. 1913), a po rozwodzie od 1937 r. z Alfredą ze Szwarców Staniszewską.

Jest patronem ulicy w Krakowie, jego pamięci poświęcono tablicę w kościele OO. Kapucynów w tym mieście, swoje wspomnienia legionowe zadedykował mu Adolf Kotarba.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie złotym Krzyżem Zasługi, łotewskim orderem Pogromcy Niedźwiedzia 3 kl. i rumuńskim orderem Gwiazdy Rumunii 2 kl.