Józefa Fuksówna (Fuchsówna)

Urodziła się 21 grudnia 1890 r. w Stanisławowie. Córka Adolfa i Marii z Kuczyńskich.

Ukończyła miejscowe Gimnazjum Żeńskie oraz kursy handlowe, zakończone egzaminem z rachunkowości. Przez całe swoje życie zawodowe, pracowała w Miejskiej Komunalnej Kasie Oszczędności w rodzinnym mieście.

W roku 1913 wstąpiła do Związku Strzeleckiego.

Po wybuchu I wojny światowej (27 lipca 1914) włączyła się w prace tajnego Komitetu Pań niosącego pomoc polskim legionistom – rannym i wziętym do niewoli rosyjskiej. Wstąpiła też do Ligi Kobiet Polskich, gdzie pełniła funkcję skarbniczki koła w Stanisławowie oraz do Komitetu Opieki nad Żołnierzami.

W roku 1917 podjęła służbę w POW w rodzinnym mieście. W roku 1918 została aresztowana przez władze austriackie za pomoc legionistom z II Brygady wchodzącej w skład Polskiego Korpusu Posiłkowego, zbiegłym z obozów internowania na Węgrzech (m.in. z Bustyahaza, Dulfalva, Huszt). Zwolniona została po ogłoszeniu abolicji procesu legionistów w październiku 1918 r. Po kilku tygodniach nastąpił ostateczny rozpad monarchii austro-węgierskiej. 11 listopada zakończyła się I wojna światowa.

Był to czas narastającego konfliktu między Polakami, których przywódca Józef Piłsudski ogłosił 16 grudnia powstanie państwa polskiego, a Ukraińcami, którzy jeszcze 22 stycznia 1918 r. ogłosili powstanie swojego państwa – Ukraińskiej Republiki Ludowej. Konflikt o terytoria, które obie strony uważały ża swoje, pod koniec roku 1918 eskalował w krwawą, bratobójczą wojnę. Pozostając na terenach kontrolowanych przez wojska URL Fuksówna (Fuchsówna) działając na rzecz Polski w szeregach POW za co była internowana w Kosaczowie, zaś po zwolnieniu aresztowana i skazana na karę śmierci. Wyroku nie zdążono wykonać, ponieważ w kwietniu 1920 r. doszło w Warszawie do podpisania sojuszu polsko-ukraińskiego, zwanego paktem Piłsudski-Petlura, który zaowocował wspólną wyprawą na Kijów przeciw Rosji bolszewickiej. Zwolniona, zaangażowała się w prace Rady Głównej Opiekuńczej w Stanisławowie.

Po zwycięskiej wojnie z Rosją bolszewicką i podpisaniu Traktatu ryskiego (18 marca 1918) Józefa Fuksówna (Fuchsówna) poświęciła się pracy społecznej. Współorganizowała Związek Strzelecki i pełniła w nim funkcję wiceprezesa. Działała w wielu inicjatywach jak: Komunalny Fundusz Pracy, Komitet Pomocy Bezrobotnym, Komitet Opieki nad Dziećmi i Młodzieżą oraz w wojewódzki Komitet Pomocy Młodzieży Akademickiej. Na początku lat 30. XX w. powołała komitet budowy nagrobka zamordowanych przez Ukraińców w maju 1919 r. siedmiu peowiaków na cmentarzu w rodzinnym Stanisławowie. W roku 1927 wsparła budowę grobowca Legionistów z pięknym pomnikiem opartego na karabinie polskiego żołnierza. Oba grobowce były miejscem patriotycznych manifestacji młodzieży stanisławowskiej podczas II wojny światowej i zostały zniszczone w roku 1980 podczas likwidacji cmentarza przez władze sowieckie.

W roku 1928 była jedną z założycielek Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet i pełniła funkcję przewodniczącej Zrzeszenia Wojewódzkiego tej organizacji. Należała także do Rady Opieki Społecznej przy Ministerstwie Opieki Społecznej.

W roku 1935 bez powodzenia kandydowała w wyborach do Sejmu II RP. Wojewoda stanisławowski Zygmunt Jagodziński (1891–1968) popierając jej kandydaturę w wyborach do Sejmu napisał:

[...] jest to najładniejszy typ działacza społeczno-politycznego w Stanisławowie. Bezinteresowna o czystym podłożu ideowym i bez wątpienia sztandarowe nazwisko kobiet województwa stanisławowskiego. Działaczka zasłużona i ofiarna. Charakter prawy, bez załamań w swojej linii ideologicznej [...]

Po kampanii wrześniowej 1939 r. tereny Kresów Południowo-Wschodnich znalazły się pod okupacją sowiecką. Została aresztowana przez NKWD i wywieziona na podstawie listy nr 064/1 z drugiej połowy maja 1940 r. Wkrótce potem została zamordowana, najprawdopodobniej w Kijowie.

Odznaczona Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych i srebrnym Krzyżem Zasługi. Jej pamięci poświęcono tablicę w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie.