Bojownikom niepodległości

Julian Wilkans

(1886–1942)

Julian WilkansUrodził się 18 grudnia 1886 r. w Oćwiece w powiecie Żnin. Syn Teodora i Anny.

W roku 1906 ukończył Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu. Studiował filozofie i teologie w Arcybiskupich Seminariach Duchownych w Poznaniu (Collegium Leoninum) i w Gnieźnie (łac. Seminarium Clericorum Practicum). 30 stycznia 1910 r. w Poznaniu przyjął święcenia kapłańskie. Służbę duszpasterską podjął jako wikariusz w parafii pw. Świętej Trójcy w Gnieźnie (15 lutego 1910 – 30 września 1911), następnie w parafii pw. św. Mikołaja Biskupa i Wyznawcy w Inowrocławiu.

Po wybuchu I wojny światowej (28 lipa 1914) został powołany do służby w armii niemieckiej (2 sierpnia 1914 – 10 listopada 1918). Służył jako kapelan garnizonu wojska niemieckiego w Inowrocławiu.

Należał do Towarzystwa Muzealnego w Poznaniu, działał w Tajnym Międzypartyjnym Komitecie Obywatelskim w Inowrocławiu, który pod koniec wojny połączył się z Radą Żołnierską, tworząc Radę Żołniersko-Robotniczo-Obywatelską.

Był wikariuszem w parafii pw. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w Poznaniu.

Uczestnik powstania wielkopolskiego. Od 26 stycznia 1919 r. kapelan 1 Pułku Strzelców Wielkopolskich, a od 1 lipca – proboszcz 1 Dywizji Strzelców Wielkopolskich (potem 14 Dywizja Piechoty). We wniosku na Krzyż Walecznych napisano:

Dnia 18.10.1919 r. przy akcji 1 p.Strz. Wlkp. […] celem rozszerzenia przyczółka mostowego Bobrujsk, ks. kapelan Wilkans będąc w pierwszej linii bojowej podtrzymywał ducha w żołnierzach. Ks. kapelan Wilkans, nie zważając nieraz na dość silny ogień, dążył z pomocą duchową żołnierzowi umierającemu. Jako kapelan pułku okazywał godną podziwu odwagę, służąc dobrym przykładem żołnierzowi, w bardzo ciężkich chwilach. Swoim męstwem i gorliwą pracą starał się zawsze podnieść ducha w żołnierzu do nowej walki, przez co zjednał sobie duże zaufanie u żołnierzy pułku

Od 1 stycznia do 22 marca 1920 r. był dziekanem dowództwa Frontu Wielkopolskiego, utworzonego w maju 1919 r. pod dowództwem gen. Józefa Dowbor-Muśnickiego przeciw Niemcom. Po rozwiązaniu Frontu pełnił funkcję dziekana Armii Rezerwowej pod dowództwem gen. Kazimierza Sosnkowskiego (23 marca – 24 kwietnia), dziekan 3 Armii pod dowództwem gen.Edwarda Śmigły-Rydza (25 kwietnia – 12 sierpnia), następnie od 13 sierpnia dziekan Okręgu Generalnego Poznań. Po podpisaniu Traktatu ryskiego (18 marca 1921) kończącego wojnę, powołany w skład Komisji Weryfikacyjnej dla Duchowieństwa Wyznania Katolickiego. Zweryfikowany jako dziekan (pułkownik) z 1 czerwca 1919. Początkowo był dziekanem, potem szefem duszpasterstwa Okręgu Korpusu nr VII w Poznaniu. Posiadał tytuł tajnego szambelana Jego Świątobliwości oraz prałata. 31 lipca 1939 r. przeniesiony w stan spoczynku.

Sprawował funkcję skarbnika Towarzystwa dla Badań Historii Powstania Wielkopolskiego.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. zgłosił się ochotniczo do wojska Polskiego. przydzielony do Armii Poznań brał udział w bitwie nad Bzurą (9–22 września), następnie w obronie Warszawy. Po kapitulacji załogi stolicy (28 września) powrócił do Wielkopolski. Zajmował stanowisko proboszcza parafii pw. św. Marcina w Jarząbkowie. Po aresztowaniu ks. Jana Szlachty (26 sierpnia 1940) został administratorem parafii pw. św. Jakuba Apostoła w Niechanowie koło Gniezna. 1 października 1941 r. aresztowany przez Niemców, więziony kolejno: w obozie w Forcie VII w Poznaniu, od 10 października w obozie przejściowym w Lądzie, od 30 października w obozie koncentracyjnym w Dachau (nr więźnia 28220).

Zmarł 5 grudnia 1942 r. w obozie z wycieńczenia.

Odznaczony orderem Polonia Restituta 4 kl., dwukrotnie Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi i Medalem Niepodległości.

Jest wymieniony na tablicy poświęconej kapelanom poległym i zamordowanym w czasie II wojny światowej w katedrze polowej Wojska Polskiego w Warszawie; jest wymieniony na tablicy w katedrze w Gnieźnie, poświęconej kapłanom – ofiarom II wojny światowej.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski 1933, nr 63
Źródła

„Monitor Polski”, 1933, nr 63; CAW, KW 143/W-174; M. Ceglarek, Kapelani Wojska Polskiego z okresu wojny polsko-sowieckiej 1919–1921, Warszawa 2021; Duszpasterstwo wojskowe w okresie posługi abp. Stanisława Galla biskupa polowego Wojsk Polskich. Wybór dokumentów źródłowych 1918–1933, Warszawa 2018; „Dziennik Personalny MSWojsk” 1920, nr 35, 1921, nr 13; Kapelani Wrześniowi. Służba duszpasterska w Wojsku Polskim w 1939 r. Dokumenty, relacje, opracowania, Warszawa 2001; B. Polak, w: Słownik biograficzny powstańców wielkopolskich 1918-1919, Poznań 2002; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006; Schematyzm Kościoła Rzymsko-Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej z Mapą Diecezji i dodatkiem Spisu Polskich Parafij i Polskiego Duchowieństwa w Stanach Zjednoczonych Ameryki Północnej. Stan z 1 stycznia 1925 r., Kraków 1925; Wykaz duchowieństwa wojskowego, oraz kościołów i kaplic garnizonowych wyznania katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej za 1924-ty rok, Warszawa [1924]; Wykaz duchowieństwa wojskowego oraz kościołów i kaplic wojskowych wyznania katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej za 1928 r., Warszawa 1928; Wykaz duchowieństwa wojskowego oraz parafij, kościołów i kaplic wojskowych wyznania katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej na 1929 r., Warszawa 1929; Wykaz duchowieństwa wojskowego oraz parafij, kościołów i kaplic wojskowych wyznania katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej na 1930 r., Warszawa 1930; https://bazhum.muzhp.pl/media/files/Seminare_Poszukiwania_naukowe/Semin…; Wilkans Julian, www.swzygmunt.knc.pl/MARTYROLOGIUM/POLISHRELIGIOUS/vPOLISH/HTMs/POLISHRELIGIOUSmartyr2984.htm [dostęp 6 VIII 2023]; Julian Wilkans, w: Wielkopolscy księża od XVIII do XX wieku, www.wtg-gniazdo.org/ksieza/main.php?akcja=opis&id=5036 [dostęp 6 VIII 2023];