Karol Adwentowicz

Urodził się 20 października 1871 r. w Wielogórze pod Radomiem. Syn Antoniego i Katarzyny z Lozensów (?).

Początkowo uczył się w gimnazjum rządowym w Radomiu, skąd został usunięty za posiadanie zakazanej literatury (prac A. Mickiewicza i J. Słowackiego). Wówczas kontynuował naukę w prywatnym gimnazjum w tym mieście.

Pracował m.in. jako praktykant w gospodarstwie wiejskim, a także jako kolejarz w Radomiu. Wkrótce podjął działalność teatralną.

W 1894 r. zadebiutował w radomskim zespole amatorskim K. Hoffmana rolą Erwina w „Odludkach i poecie” A. Fredry. Później zaangażował się do trupy wędrownej L. Czystogórskiego, a w 1895 r. wstąpił do zespołu teatru C. Janowskiego w Częstochowie. Po roku przeniósł się do Warszawy, gdzie grał w teatrach ogródkowych. W 1897 r. podjął pracę w Teatrze Polskim w Poznaniu. Grał w sztukach Szekspira, Schillera i Fredry oraz w dramatach J. Kasprowicza i J.A. Kisielewskiego. Po wygaśnięciu 10. miesięcznego kontraktu wyjechał z Częstochowy do Warszawy, gdzie ponownie występował w teatrach ogródkowych. Potem przez krótki okres czasu pracował w Krakowie, a na przełomie 1898/1899 r. z zespołem J. Popławskiego wyjeżdżał na gościnne występy do Rosji. W 1899 r. ponownie został zatrudniony w teatrze w Poznaniu, lecz już w 1900 r. przeniósł się do Lwowa.

Zaangażowany do teatru lwowskiego przez T. Pawlikowskiego, grał w nim blisko 12 lat. Występował w sztukach młodopolskich m.in. S. Przybyszewskiego, W. Perzyńskiego, S. Brzozowskiego, dramatach zagranicznych autorów: A. Czechowa, M. Gorkiego, G. Hauptmanna, A. Schnitzlera, G. d`Anunzia, klasycznym repertuarze Szekspira i Schillera. Był m.in. Poetą w „Weselu” S. Wyspiańskiego (1902) i Pułaskim w „Księdzu Marku” J. Słowackiego (1905), Janem Rosmerem w „Rosmersholmie” H. Ibsena (1906), zaś w 1907 r. zagrał Oswalda z „Upiorów” oraz Hamleta Szekspira, która to rola na wiele lat pozostawała w repertuarze polskich teatrów (ostatni raz zagrał ją w 1930). W 1908 r. wystąpił gościnnie w Teatrze Rozmaitości w Warszawie, a także w Krakowie i Lublinie. W 1910 r. z teatrem lwowskim odwiedził Wiedeń. W 1912 r. L. Solski zaangażował go do krakowskiego Teatru im. J. Słowackiego.

Po wybuchu I wojny światowej w 1914 r. zaciągnął się do Legionów Polskich. W stopniu uł. jako „Lucjan” służył w szw., potem dyonie, rtm. W. Prażmowskiego–Beliny. Kontuzjowany, leczył się w Wiedniu i równocześnie występował w tamtejszym Teatrze Polskim oraz na scenach Zagrzebia i Brna. 7 lutego 1915 r. zwolniony ze służby wojskowej.

Do 1929 r. nie miał stałego zatrudnienia, pracując jako aktor wędrowny w wielu miastach Polski. Występował we Lwowie, Krakowie, Łodzi, Lublinie, Wilnie, Bydgoszczy, Katowicach, Poznaniu oraz Warszawie.

W 1929 r. został kierownikiem Teatru Miejskiego w Łodzi. W 1932 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie założył własny Teatr Kameralny, którym kierował do wojny w 1939 r. Jednocześnie w sezonie 1933–1934 był współdyrektorem Teatru Ateneum.

W okresie II wojny światowej pracował w aktorskiej kawiarni „Znachor” w Warszawie. W 1942 r. aresztowany przez gestapo i osadzony na Pawiaku. Zwolniony w kwietniu 1943 r. Wówczas podjął współpracę z podziemną Tajną Radą Teatralną. Po powstaniu warszawskim wyjechał do Krakowa.

Po zakończeniu wojny zamieszkał w Katowicach, gdzie z W. Horzycą otworzył Teatr im. S. Wyspiańskiego i był jego dyrektorem (1945). Następnie prowadził krakowski Teatr Powszechny (1945–1946), a w 1946 r. został kierownikiem artystycznym Teatru im. S. Jaracza w Olsztynie. W latach 1948–1950 kierował Teatrem Powszechnym w Łodzi, zaś od 1950 r. pracował w warszawskim Teatrze Polskim. W 1957 r. wystawił „Upiory” H. Ibsena w warszawskim Teatrze Ludowym, w których wystąpił po raz ostatni na scenie jako Pastor Manders.

W 1950 i 1955 r. otrzymał Nagrodę Państwową I stopnia za całokształt działalności teatralnej.

W 1948 r. wstąpił do PZPR.

Jako aktor zaczynał od ról amantów, jednak zasłynął jako aktor realistyczny, który – zdaniem współczesnych – potrafił wspaniale grać postaci psychologicznie skomplikowane, autentycznie cierpiące. Wyraz rozpaczy, nieszczęścia, zgrozy był jego najnaturalniejszą mową (A. Grzymała–Siedlecki).

Zmarł 19 lipca 1958 r. w Warszawie. Pochowany na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie w Alei Zasłużonych.

Odznaczony Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 4 kl., Krzyżem Walecznych i złotym Krzyżem Zasługi, w PRL otrzymał order Sztandaru Pracy 1 kl., order Odrodzenia Polski 2 kl. i złoty Krzyż Zasługi po raz drugi.

Żonaty z Ireną Grywińską, aktorką.