Bojownikom niepodległości

Konrad Stanisław Jeziorowski

(1876–1963)

Urodził się 16 lutego 1875 r. w Częstochowie. Syn Franciszka, maszynisty, i Julii z d. Adelt. Brat Kazimierza (zob.).

Uczył się w gimnazjum w Częstochowie, z którego w piątej klasie za demonstracyjne używanie języka polskiego został wydalony. W szkole należał do tajnego kółka samokształceniowego.

Wyjechał do Warszawy, gdzie uczył się ślusarstwa, a dalsze wykształcenie zdobywał poprzez samokształcenie. Szybko nawiązał kontakt ze środowiskiem warszawskiej młodzieży radykalnej o zabarwieniu narodowym. Uczestniczył w patriotycznej manifestacji tzw. Kilińszczyźnie (17 kwietnia 1894 r.), został aresztowany przez władze rosyjskie i przez trzy miesiące więziony w areszcie przy ul. Chłodnej.

Po zwolnieniu zaczął organizować kółka robotnicze, w których prowadził propagandę w ideologii Socjaldemokracji Królestwa Polskiego (SDKP). W jego mieszkaniu przy ul. Solnej mieścił się punkt wydawania druków partyjnych. Aresztowany 27 grudnia 1894 r. z bratem Kazimierzem z powodu wykrycia w ich mieszkaniu odezwy i druków, do 1 czerwca 1895 r. był więziony w X pawilonie warszawskiej cytadeli. Przeniesiony na Pawiak, 25 września został zwolniony pod nadzór policji.

Wkrótce wstąpił do PPS ps. „Stach”, „Andrzej”, „Jerowski”, „Konio”. Zajmował się agitacją wśród robotników. W tzw. sprawie warszawsko-żyrardowskiej SDKP został w trybie administracyjnym 4 listopada 1896 r. skazany na trzy lata zesłania do guberni jekaterynosławskiej. Wkrótce zbiegł z zesłania i w 1897 r. zamieszkał we Lwowie. Z bratem Kazimierzem przystąpił do pracy w stow. „Siła” i w PPSD. Od października tego roku należał do utworzonej wówczas lwowskiej sekcji Związku Zagranicznego Socjalistów Polskich. Był kolporterem wydawnictw PPS na Galicję. W lipcu 1898 r. skierowany do pracy w Królestwie Polskim, działał jako agitator PPS w Warszawie. W styczniu 1899 r. został mężem zaufania J. Piłsudskiego w PPS na Zagłębie Dąbrowskie i korespondentem „Robotnika”. Aresztowany 17 lutego 1900 r. w Dąbrowie w grupie kilkudziesięciu działaczy PPS, został uwięziony w Piotrkowie, a następnie w X pawilonie warszawskiej cytadeli. Oskarżony o udział w zabójstwie szpicla J. Mazura (4 listopada 1899 r.), choć w rzeczywistości w akcji tej nie uczestniczył. Wyrokiem Warszawskiego Wojskowego Sądu Okręgowego z 23 września 1900 r. (jak i pozostali oskarżeni) został skazany na karę śmierci, zamienioną w drodze łaski na dożywotnią katorgę na Syberii. Wywieziony do Akutaja w Kraju Zabajkalskim, w 1905 r. zbiegł z katorgi. Przedostał się do Warszawy i podjął działalność partyjną m.in. wznowił współpracę z „Robotnikiem”. Jako zbieg z katorgi po wprowadzeniu stanu wojennego w Królestwie Polskim dzięki  kierownictwu PPS wyjechał do Brazylii.

W styczniu 1908 r. przybył do Parany. Pracował jako nauczyciel w Kampinie, w jednej z czterech szkół Towarzystwa Szkoły Ludowej. W sierpniu uczestniczył w Sejmie formującego się Związku Polskiego w Brazylii. Należał do komisji opracowującej ustawę związku oraz wszedł w skład jego zarządu. Pod koniec roku przeniósł się do nowo powstałej kolonii polskiej w Affonso Penna i przez kilka lat pracował na roli. W 1912 r. został tam wiceprezesem Polskiego Towarzystwa Rolniczego.Był inicjatorem budowy polskiej szkoły w Costeirze, którą potem prowadził. Z jego inicjatywy w Araukarii powstał Dom Ludowy, prowadził kursy dokształcające dla dorosłych i młodzieży, chóry i teatry amatorskie. Mimo braku kwalifikacji należał do działaczy oświatowych, którzy najwięcej przyczynili się do podniesienia poziomu polskiego szkolnictwa. Współpracował z pismem „Polak w Brazylii”.

W czasie I wojny światowej należał do czołowych działaczy niepodległościowych. W 1917 r. był współorganizatorem i sekretarzem Związku Polskich Demokratów Ameryki Południowej. Na łamach „Pobudki” propagował program niepodległościowy PPS i militarne koncepcje J. Piłsudskiego.

Od 1918 do kwietnia 1921 r. redagował wydawany w Ponta Grossa i Kurytybie propiłsudczykowski „Świt”.

W 1921 r. współorganizował, po czym przez wiele lat jako sekretarz Zarządu Głównego kierował antyklerykalnym i lewicowym Związku Polskich Towarzystw Oświatowych i Wychowawczych „Kultura”. Działał w Związku Zawodowym Nauczycielstwa Polskiego. Od początku lat 20. pracował w pierwszym polskim gimnazjum w Brazylii, tzw. Kolegium im. M. Kopernika w Mallet. Później był tam też jednym z założycieli i wieloletnim dyrektorem szpitala. W latach 30. włączył się w organizowanie Centralnego Związku Polaków w Brazylii i przez wiele lat przewodniczył jego wydziałowi oświatowemu. Organizator i objazdowy instruktor oświaty przy tym związku.

Zmarł 21 marca 1963 r. w Marechal Mallet w Paranie.

Odznaczony Krzyżem Niepodległości z mieczami i orderem Polonia Restituta 4 kl.

Źródła

PSB tu wiele błędnych informacji; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; „Monitor Polski” nr 87/1931; A. Pacholczykowa, w: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego t. 2, Warszawa 1987.