Ksawery Prauss

Urodził się w listopadzie 1874 r. w Warszawie. Syn Antoniego i Heleny z Kontkiewiczów. Teść Henryka Jędrzejowskiego. Uczył się w III Gimnazjum w Warszawie i w Szkole Realnej W. Górskiego, gdzie  uzyskał maturę. Studiował w Instytucie Górniczym i Instytucie Technologicznym w Petersburgu.

Od roku 1895 należał do PPS ps. „A. Górnik”, „Leopold”. Prowadził działalność agitacyjną wśród Polaków w Petersburgu. Z jego inicjatywy powstało Towarzystwo Zachęty Nauk Społecznych (1895). W maju 1901 r. zorganizował tajną drukarnię „Robotnika” w Kijowie. W roku 1902 został członkiem Centralnego Komitetu Robotniczego PPS, kierował techniką. W tym też roku aresztowany przez władze rosyjskie, był więziony w Warszawie i Petersburgu. Wobec choroby (gruźlica) zwolniony z więzienia, podczas oczekiwania na wyrok zbiegł do Galicji. W roku 1904 z jego udziałem powstała sekcja PPS w Zakopanem. W okresie rewolucji lat 1905–1907 przebywał w Warszawie, gdzie wydawał broszurę i prasę socjalistyczną. W tym czasie pracował jako nauczyciel. W latach 1905–1906 ponownie w składzie CKR PPS. Aresztowany w roku 1906 przez władze rosyjskie i skazany na opuszczenie terenu Królestwa Polskiego. Wyjechał do Francji, studiował geografię i geologię na Sorbonie, uzyskał licencjat. W Paryżu zainicjował powołanie w roku 1908 Czytelni Polskiej. W 1911 r. zamieszkał w Zakopanem. Tam wraz z żoną założył szkołę koedukacyjną (potem: im. Stanisława Staszica). Od roku 1912 członek Sekcji Ochrony Tatr i Sekcji Przyrodniczej Towarzystwa Tatrzańskiego. Od roku 1913 był w zarządzie Muzeum Tatrzańskiego, zarządzie Podhalańskiego Oddziału Polskiego Towarzystwa Krajoznawczego, oraz wiceprezesem Tatrzańskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, należał też do Towarzystwa Biblioteki Publicznej. W roku 1914 wchodził w skład komitetu redakcyjnego czasopisma „Zakopane”.

Po wybuchu I wojny światowej, w sierpniu 1914 r. przewodniczył Komitetowi Pomocy Wojskowości Polskiej, następnie w Legionach Polskich. Służył w 1 pp LP. Skierowany do prac w Polskiej Organizacji Narodowej, następnie działał w NKN. W maju 1915 r. był kierownikiem Centralnego Biura Szkolnego, organizującego polskie szkolnictwo na terenach okupowanych przez wojska państw centralnych. Od stycznia 1917 r. członek zarządu Zrzeszenia Nauczycielstwa Polskich Szkół Początkowych. W tym też roku został dyrektorem prywatnej szkoły średniej Mariana Rychłowskiego w Warszawie.

W niepodległej Polsce, od 17 listopada 1918 do 16 stycznia 1919 r. minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w gabinecie Jędrzeja Moraczewskiego. Ze względu na stan zdrowia nie przyjął oferty objęcia tego resortu w gabinecie Ignacego Jana Paderewskiego. Od lutego do maja 1919 r. radny m. Warszawy. Członek Komisji Pedagogicznej Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego, wiceprezes i członek honorowy Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych, członek komitetu redakcyjnego „Głosu Nauczycielskiego”, współpracownik „Przeglądu Pedagogicznego”, współzałożyciel Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. W roku 1923 był współzałożycielem Spółdzielni Wydawniczo-Księgarskiej „Nowe Życie”. Kierownik Centralnego Archiwum Partyjnego PPS, współzałożyciel kooperatywy „Domy Spółdzielcze”. W roku 1920 został członkiem Państwowej Rady Ochrony Przyrody. W 1922 r. wybrany na senatora z listy PPS w województwie warszawskim, należał do klubu PPS.

Zmarł 14 grudnia 1925 r. w Arco we Włoszech.

Żonaty z Zofią Kulesza, miał córki Jadwigę (13 XII 1904 – 27 II 1978) zamężną Jędrzejowską, nauczycielkę, i Ewę (4 XII 1913 – 22 IV 1986) zamężną Płoską, żołnierza AK.

Jest patronem ulicy w Łodzi.

Pośmiertnie odznaczony Krzyżem Niepodległości.