Maksymilian Basista

Urodził się 7 sierpnia 1883 r. w Górkach pow. Rybnik. Syn Jana, rolnika, i Franciszki z Kałużów.

W latach 1889-1896 uczył się w niemieckiej szkole ludowej w rodzinnej miejscowości. Następnie podjął pracę w hucie „Silesia”. W 1899 r. wyjechał do Westfalii, gdzie podjął pracę zawodową w kopalni Prosper II w Bottrop, a jednocześnie kształcił się. Brał udział w życiu społecznym Polaków; w Bottrop założył Tow. Gimnastyczne Sokół oraz chór „Wyspiański”.

Od 1903 r. należał do „Eleusis”. W 1909 r. zorganizował tajny kurs nauczania historii Polski i języka polskiego dla „elsów” Ziemi Rybnickiej.

W 1903 r. powołany do służby w armii niemieckiej, był żołnierzem 56 pp. Na początku 1906 r. powrócił do kraju.

W lutym tego roku wyjechał do Krakowa na kurs zorganizowany przez Wszechnicę Wychowania Narodowego im. A. Mickiewicza dla przywódców ruchu narodowego. Równolegle ukończył kurs drukarski w zakładach graficznych W.L. Anczyca, kurs księgarski u Gebethnera i Wolffa oraz kurs handlowy przy tamtejszej Akademii Handlowej.

W 1910 r. zamieszkał w Rybniku, gdzie założył „Księgarnię Polską”. Organizował sieć bibliotek Tow. Czytelni Ludowych; zajmował stanowisko prezesa ich komitetu powiatowego (1910-1939). Kolejne księgarnie założył we Wodzisławiu (1912 r.) i Żorach (1918 r.).

Był inicjatorem powołania Tow. Wstrzemięźliwości (potem: Tow. „Zgoda”), a w 1913 r. Tow. Śpiewu „Seraf” w Rybniku. Założyciel pierwszej w Rybniku polskiej gazety „Straż nad Odrą” (1911 r.).

W czasie I wojny światowej powołany do armii niemieckiej, walczył na froncie zachodnim. Cięzko ranny, po wyleczeniu się został przydzielony do oddziałów roboczych w rejonie Brześcia nad Bugiem, a potem na terenie Estonii. We wrześniu 1918 r. uzyskawszy urlop wyjechał do Rybnika, po czym zdezerterował.

W Rybniku zajął się reorganizacją księgarni i nawiązał kontakt z polskimi działaczami narodowymi.

W styczniu 1919 r. wstąpił do POW Górnego Śląska. Jeden z głównych inicjatorów utworzenia tej organizacji na terenie powiatu rybnickiego. Aresztowany w marcu przez władze niemieckie. Wyrokiem sądu w Raciborzu za zdradę stanu został skazany na dziewięć miesięcy więzienia. Po uzyskaniu urlopu chorobowego zbiegł do Piotrkowic na Śląsku Cieszyńskim. Tam został referentem personalnym w zgrupowaniu członków POW. W okresie I powstania śląskiego powrócił na teren pow. rybnickiego. Po jego upadku przebywał w Dziedzicach, a potem w Sosnowcu. Tam przydzielono go do intendentury Milicji Górnośląskiej. Po ogłoszeniu amnestii w listopadzie 1919 r. powrócił do Rybnika i w dalszym ciągu uczestniczył w działalności POW Górnego Śląska, w szczególności w zakresie propagandy.

Na przełomie 1919 i 1920 r. rozwinął działalność w ruchu śpiewaczym; w lutym 1920 r. doprowadził do powołania Zw. Śląskich Kół Śpiewaczych okręgu rybnickiego, w którym aż do 1939 r. sprawował funkcję prezesa.

W 1921 r. z ramienia Polskiego Komisariatu Plebiscytowego kierował akcją propagandową w powiecie (był redaktorem „Gazety Rybnickiej”). Działalność tę kontynuował podczas III powstania śląskiego.

Po przyłączeniu Rybnika do Polski w latach 1922-1934 był przewodniczącym jego Rady Miejskiej. Równolegle prowadził księgarnię. Od 1934 r. wiceburmistrz miasta.

W 1922 r. z jego inicjatywy powstał Zw. Polskich Radnych Gmin pow. rybnickiego, którym kierował do 1939 r. Organizował liczne kursy dla członków rad gminnych i pracowników samorządów.

Od 1924 do 1939 r. był prezesem organizacji kupców polskich w Rybniku. Sprawował też funkcję prezesa Tow. Czytelń Ludowych na pow. rybnicki.

W 1934 r. został radcą Izby Przemysłowo-Handlowej w Katowicach oraz członkiem Zarządu Wojewódzkiego Zw. Kupiectwa Polskiego. W 1937 r. wszedł w skład Rady Okręgowej Państwowego Urzędu Repatriacyjnego na Śląsku.

Po kampanii 1939 r. ukrywał się pod nazwiskami „Kwiecień” lub „Gołucki”. W 1943 r. został aresztowany w Krakowie i przetrzymywany w więzieniu na Montelupich, a następnie przekazany do obozu koncentracyjnego w Auschwitz (nr więźnia 152 740). 11 listopada 1944 r. wywieziony do obozu pracy w Leonberg w Bawarii, po likwidacji tego obozu 2 kwietnia 1945 r. dostał się do obozu leśnego w Mattenheim, gdzie 2 maja doczekał się uwolnienia przez wojska amerykańskie. Chory, leczył się w szpitalach na terenie Niemiec. W październiku 1945 r. powrócił do kraju.

Po powrocie do Rybnika do 1949 r. prowadził księgarnię przy ul. Kościelnej. Brał też czynny udział w pracach reaktywowanego Tow. Śpiewu „Seraf”. Objął równie funkcję prezesa Zarządu Okręgowego Zw. Śląskich Kół Śpiewaczych.

Członek Zw. Weteranów Powstań Śląskich i ZBoWiD.

Zmarł 3 listopada 1967 r. w Rybniku.