Bojownikom niepodległości

Maria Falska z Rogowskich

(1877-1944)

falska mariaUrodziła się 28 lutego 1877 r. we wsi Czaplin na Białostocczyźnie. Córka Henryka i Felicji ze Spitzbarthów. Siostra Bronisława (zob.) i Władysława (zob.) Rogowskich. Szwagierka Katarzyny Heleny Rogowskiej (zob.).

 

Kształciła się początkowo w domu, a od 1895 r. uczęszczała na tajne wykłady Uniwersytetu Latającego w Warszawie. Jednocześnie pracowała w Czytelni Bezpłatnej Warszawskiego Tow. Dobroczynności przy ul. Tamka. W 1897r. złożyła egzamin nauczycielski i przeniosła się do Łodzi.

 

Podjęła pracę zawodową jako nauczycielka prywatna.

 

Wstąpiła do PPS ps. „Hilda”. Działała w technice partyjnej, współpracując z Marią i Józefem Piłsudskimi. Po wykryciu drukarni partyjnej 26 lutego 1900 r. aresztowana przez władze rosyjskie. Przewieziona z M. Piłsudską do X pawilonu warszawskiej cytadeli, z powodu stanu zdrowia 11 sierpnia została zwolniona za kaucją i oddana pod dozór policji. 7 grudnia ponownie aresztowana w Łodzi pod zarzutem prowadzenia agitacji wśród robotników. Więziona w Łodzi, a następnie do 20 kwietnia 1902 r. w Piotrkowie. Zwolniona za kaucją, pozostawała pod dozorem policji w Łodzi. Skazana wyrokiem administracyjnym z 4 lipca 1903 r. na trzy lata zesłania do guberni wołogodzkiej, po odbyciu kary wiosną 1905 r. powróciła do kraju. Kontynuowała działalność niepodległościową w szeregach PPS. Aresztowana 20 sierpnia wraz z uczestnikami rozszerzonego Warszawskiego Komitetu Robotniczego przy ul. Mokotowskiej 23. Więziona w więzieniu kobiecym na Pawiaku, została skazana administracyjnie na trzy miesiące więzienia. Po amnestii zwolniona za kaucją 7 października. W następstwie rewizji przeprowadzonej w nocy z 21 na 22 października ponownie aresztowana i uwięziona na Pawiaku. 23 listopada zwolniona pod szczególny dozór policji w Warszawie.

 

Bez zgody władz wyjechała do Łodzi, gdzie pracowała w czytelni i wypożyczalni książek przy ul. Andrzeja 5. Z jej inicjatywy w 1906 r. łódzka organizacja PPS przystąpiła do worzenia sieci bibliotek społecznych i przyrodniczych. Wobec naruszenia postanowień tymczasowego gen. gubernatora piotrkowskiego latem została aresztowana i skazana na karę dwóch miesięcy więzienia. Po jej odbyciu 25 października wysłana do miasteczka Bielsk w guberni grodzieńskiej. Po rozłamie w PPS włączyła się w rozwijaną przez PPS-Lewicę działalność kulturalno-oświatową. Początkowo w ramach Kursów dla Analfabetów Dorosłych, potem w II Oddziale Tow. Kultury Polskiej.

 

Od 1908 r. pracowała jako nauczycielka w eksperymentalnej szkole elementarnej M. Pieńkowskiej w Warszawie. Przejściowo zatrudniona też była w szkole dla ochroniarek we Włochach koło Warszawy.  Po wyjściu za mąż zamieszkała w Wołożynie.

 

Po śmierci męża w 1912 r. wyjechała do Moskwy, gdzie pracowała w Bibliotece Polskiej przy Tow. Dobroczynności.

 

Podczas I wojny światowej organizowała w Krzywym Rogu pomoc dla kuchni robotniczych w Warszawie. Od 1915 r. prowadziła w Kijowie Dom Wychowawczy dla 60. polskich chłopców, należący do Polskiego Komitetu Pomocy Ofiarom Wojny. Jesienią 1918 r. powróciła do kraju.

 

Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pracowała w sekcji IV wydz. organizacyjnego Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej.

 

Współpracowała z Komisją Centralną Zw. Zawodowych i należała do inicjatorów powołania przy niej Wydz. Opieki nad Dzieckiem Robotniczym. W 1919 r. wraz z J. Korczakiem i M. Podwysocką zorganizowała w Pruszkowie Zakład Wychowawczy „Nasz Dom”, w 1928 r. przeniesiony do Warszawy.

 

W latach 1920-1921 wchodziła w skład Robotniczego Wydz. Wychowania Dziecka przy CKR PPS.

 

Od 1939 r. była kierownikiem tego zakładu. W czasie wojny był on ośrodkiem działalności konspiracyjnej, ukrywano w nim dzieci żydowskie, w trakcie powstania warszawskiego mieścił się tam szpital polowy.

 

Zmarła 7 września 1944 r. w Warszawie. Pochowana na tamtejszym Cmentarzu Wojskowym na Powązkach kwat. A-25.

 

Odznaczona Krzyżem Niepodległości i złotym Krzyżem Zasługi, pośmiertnie w PRL otrzymała order Odrodzenia Polski 4 kl., została wyróżniona tytułem Sprawiedliwy wśród Narodów Świata.

 

Zamężna (od 1910 r.) z Leonem Falskim, miała z nim córkę Barbarę (zm. 1914).

 

Jej imię nosi Państwowy Dom Dziecka.

Źródła

„Monitor Polski” 1931, nr 64; A. Pacholczykowa, w: Polski Słownik Biograficzny t. XXXI z 1988; Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939-1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa 1988.