Bojownikom niepodległości

Maria Helena Jaroszewiczowa z Chełmickich

1892–1940

Maria Helena JaroszewiczowaUrodziła się 17 listopada 1892 r. w majątku Dziewanowo pow. Rypin. Córka Ludwika i Eleonory z Karwowskich. Szwagierka Marii Apolonii Jaroszewicz (zob.).

W roku 1910 ukończyła prywatne Ośmioklasowe Gimnazjum Żeńskie Antoniny Walickiej w Warszawie. Maturę uzyskała eksternistycznie w roku następnym w Rydze. Od roku 1912 studiowała na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W okresie studiów należała do organizacji młodzieży postępowo-niepodległościowej Promień; wchodziła w skład zarządu. Równolegle uczestniczyła w pracach PPS. W listopadzie 1912 r. została jedną z pierwszych członkiń oddziału żeńskiego Związku Strzeleckiego. Rok później objęła w nim dowództwo I plut. Uczestniczyła w akcji zbierania funduszy na rzecz Polskiego Skarbu Wojskowego. W styczniu 1914 r. podczas przekraczania granicy rosyjsko-austriackiej została aresztowana i osadzona w więzieniu na Pawiaku w Warszawie. W lipcu w wyniku choroby zwolniona za kaucją, powróciła do rodzinnego majątku.

Po wybuchu I wojny światowej wyjechała w sierpniu 1914 r. do Warszawy, gdzie podjęła służbę w Polskiej Organizacji Wojskowej, przyjmując pseudonim „Halina”. Wzięła udział w działaniach Oddziału Lotnego Wojsk Polskich (oddział wydzielony I Brygady Legionów), przeznaczonego do działań dywersyjnych. Pod koniec listopada przeniesiona do Lublina, zorganizowała tam oddział żeński POW i została jego komendantką. Wobec groźby aresztowania w kwietniu 1915 r. wyjechała do Warszawy. Aresztowana przez policję rosyjską, ponownie trafiła na Pawiak. W lipcu 1915 r. ewakuowana do moskiewskiego więzienia na Butyrkach. Zwolniona za kaucją, pozostawała pod nadzorem policji. 1 września 1916 r. z raportem Komendy POW w Rosji przez Petersburg udała się do Szwecji, a stamtąd przez Niemcy do Zakopanego, gdzie zameldowała się u Józefa Piłsudskiego. Następnie powróciła do Warszawy i podjęła dalszą służbę w POW. Pracowała w Komendzie Głównej POW oraz w Pogotowiu Bojowym PPS. Brała udział w przygotowaniach ucieczki J. Piłsudskiego z Magdeburga. W listopadzie 1918 r. uczestniczyła w akcji rozbrajania Niemców w Warszawie.

W niepodległej Polsce była jedną z organizatorek i członkiń zarządu Związku Robotników Rolnych. W latach 1919–1921 pełniła funkcję sekretarki generalnej zarządu Stronnictwa Ludowego. Podczas wojny z Rosją bolszewicką 1919–1920 była opiekunką świetlicy żołnierskiej Koła Polek przy 1 Pułku Szwoleżerów. Po wojnie, w roku 1922 należała do grona założycieli Koła Towarzystwa Krajoznawczego i Kursów dla Dorosłych w Grudziądzu. Działała w Rodzinie Wojskowej, Polskim Białym Krzyżu i Związku Strzeleckim (1922–1933). W roku 1928 była jedną z organizatorek Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet, wiceprzewodniczącą tej organizacji. Brała udział w międzynarodowych konferencjach poświęconych ochronie matki i dziecka. W latach 1930–1935 sprawowała mandat posła na Sejm RP z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem z Lublina, była między innymi sekretarzem prezydium Parlamentu. W latach 1935–1938 sprawowała mandat senatora z okręgu lubelskiego. W marcu 1939 r. jako przedstawicielka Związku Pracy Obywatelskiej Kobiet weszła w skład Głównej Rady Społecznej Przysposobienia Wojskowego Kobiet.

Po klęsce kampanii wrześniowej 1939 r. podjęła działalność konspiracyjną w szeregach Służby Zwycięstwa Polski / Związku Walki Zbrojnej. Aresztowana 15 kwietnia 1940 r. przez Niemców, została osadzona w więzieniu na Pawiaku. Zamordowana w nocy 20/21 czerwca 1940 r. w Palmirach, pochowana w zbiorowej mogile ofiar egzekucji.

Opublikowała: Fragmenty wspomnień, w: Wierna służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, Warszawa 1927; Oddział Lotny Wojsk Polskich, w: Wierna służba. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1910–1915, Warszawa 1927; Do Polski, w: Służba Ojczyźnie. Wspomnienia uczestniczek walk o niepodległość 1915–1918, Warszawa 1929.

Zamężna (od 1919) z Tadeuszem Jaroszewiczem (zob.), syn – Jan (1920 – lipiec 1942), student politechniki, poległy żołnierz „Wachlarza”, córka – Maria Ewa (ur. 1923) po mężu Zielińska, artystka plastyk.

Odznaczona orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości z Mieczami i Krzyżem Walecznych.

Źródła

A. Holiczenko, Żołnierze tajnego frontu. Lista imienna KN3 POW-Wschód, 1914–1921, Olsztyn 2012; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994; „Monitor Polski” 1931, nr 111; D. Mycielska, J.M. Zawadzki, Senatorowie zamordowani, zaginieni, zmarli w latach II wojny światowej, Warszawa 2009; Posłowie i senatorowie Rzeczypospolitej Polskiej 1919–1939. Słownik biograficzny t. II, Warszawa 2000; Słownik biograficzny kobiet odznaczonych orderem wojennym Virtuti Militari t. I, Toruń 2004; Słownik uczestniczek walki o niepodległość Polski 1939–1945. Poległe i zmarłe w okresie okupacji niemieckiej, Warszawa 1988.