Bojownikom niepodległości

Mieczysław Birnbaum

(1889–1940)

Urodził się 10 czerwca 1889 r. w Częstochowie. Syn Aleksego i Leonory z Frenklów.

Ukończył gimnazjum w Piotrkowie, po czym podjął studia na uniwersytecie.

Aresztowany za udział w ruchu rewolucyjnym (członek Socjal-Demokracji Królestwa Polskiego i Litwy), został zesłany w głąb Rosji.

Powołany do służby wojskowej w armii rosyjskiej, w jej składzie wziął udział w I wojny światowej.

Od 1917 r. brał udział w tworzeniu polskich formacji wojskowych. Zorganizował Zw. Wojskowych Polaków w Jassach, następnie został członkiem Komitetu Wykonawczego Zw. Wojskowych Polaków Frontu Rumuńskiego. Uczestniczył w organizowaniu II Korpusu Polskiego. W styczniu 1918 r. wysłany do Moskwy, brał udział w pertraktacjach z władzami bolszewickimi w sprawach korpusu. Po powrocie redagował pismo „Legionista”. Po kapitulacji II korpusu pod Kaniowem (12 maja) pracował w Organizacji Wojskowo-Agitacyjnej. Kierował referatem polityczno-prasowym komendy głównej tej organizacji w Kijowie. Zorganizował wydz. Polaków z armii austro-węgierskiej.

W listopadzie 1918 r. służył w oddziale płk. Czesława Rybińskiego. Uczestniczył w bitwie z Ukraińcami pod Mikulińcami (27 listopada). Po kapitulacji oddziału dostał się do niewoli, w której był katowany. Po ucieczce z więzienia w Tarnopolu dotarł do 4 DStrz gen. L. Żeligowskiego i z nią w 1919 r. powrócił do kraju.

Na wieść o przebiciu się b. II Brygady Legionów pod dowództwem gen. Hallera przez front austriacko-rosyjski, z własnej inicjatywy, z zezwoleniem dowódcy b. II Korpusu, wyruszył w lutym 1918 r. z dwoma oficerami konno na spotkanie brygady z Sorok w Besarabii na Podole. Przedarł się przez pierścień wojsk bolszewickich, zameldował się u gen. Hallera i zdał raport o dyslokacji II Korpusu i stanie formacji w Rosji.

W kwietniu 1918 r. przedarł się na rozkaz Hallera do Moskwy. Podczas organizowania dywizji Żeligowskiego z narażeniem życia kolportował pismo wojskowe „Wolne Słowo”. Był śledzony i poszukiwany przez kontrwywiad niemiecki, a także katowany w niewoli ukraińskiej.

Służył w oficerskiej szkole instruktorskiej. Po zakończeniu walk z Ukraińcami został szefem wydz. politycznego Oddz. II MSWojsk. Jako ekspert uczestniczył w rokowaniach z bolszewikami w Borysowie, Mińsku i Rydze. W 1921 r. przeniesiony do rezerwy. Zweryfikowany jako por. rez. piech. z 1 czerwca 1919 r.

Mieszkał w Warszawie. Dziennikarz, literat. Pracował w „Prasie Polskiej”. Był kierownikiem biura prasowego BBWR.

W 1939 r. zmobilizowany do WP, po 17 września dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Kozielsku. W obozie prowadził wykłady na temat sytuacji politycznej. Zostały one odebrane przez władze sowieckie jako przejaw propagandy wrogiej ZSSR.

Wywieziony na podstawie listy nr 040/1 z 20 kwietnia 1940 r., wkrótce potem został zamordowany w lesie katyńskim.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, Krzyżem Walecznych i złotym Krzyżem Zasługi, pośmiertnie (2007) awansował na kpt.

Jego pamięci poświęcono tablicę w katedrze polowej WP w Warszawie.

Źródła

K. Banaszek, W.K. Roman, Z. Sawicki, Kawalerowie orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich, Warszawa 2000; Encyklopedia Wojskowa t. I, Warszawa 1931; A. Holiczenko, Żołnierze tajnego frontu. Lista imienna KN3 POW – Wschód, 1914-1921, Olsztyn 2012; Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa 2000; N. Lebiediewa, Katyń. Zbrodnia przeciwko ludzkości, Warszawa 1997; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; H. M(alanowska), Pro memoria, „Wojskowy Przegląd Historyczny” nr 4/1989; „Monitor Polski” nr 64/1932; Pamiętniki znalezione w Katyniu, Paris-Warszawa 1990; Rocznik oficerski 1923, 1924; Rocznik oficerski rezerw 1934.