Bojownikom niepodległości

Przemysław Marian Antoni Barthel de Weydenthal

(1893–1919)

Przemysław Marian AntoniUrodził się 13 czerwca 1893 r. w Bądkowie na Kujawach. Syn Zdzisława (zob.)i Anieli z Różańskich. Brat Jadwigi (zob.), Marii Zdzisławy (zob.) i Jerzego (zob.). Szwagier Kazimiery (zob.).

Początkowo uczył się w domu, a od 14. roku życia w polskiej szkole we Włocławku, w której w 1910 r. uzyskał maturę. Następnie przez pół roku uczęszczał do Szkoły Mechaniczno-Technicznej H. Wawelberga i S. Rotwanda w Warszawie, po czym zdał egzamin na wojskowy cenzus państwowy w Płocku, dający prawo do odbycia jednorocznej służby w armii rosyjskiej. W listopadzie 1911 r. wstąpił do 4 konnej baterii w Suwałkach i po rocznej służbie otrzymał stopień chor. rez. art.

W 1912 r. wyemigrował do Galicji. Od 1913 r. pracował w PDS w Krakowie, uzyskując najwyższy stopień w tej organizacji, tj. podchorążego. Z jej ramienia został wyznaczony jako stypendysta do Akademii Wojskowo-Technicznej (wydz. artylerii) w Mödling. Dla uzyskania doń dostępu przyjął obywatelstwo austriackie.

W czasie I wojny światowej, nie mogąc uzyskać przeniesienia z armii austro-węgierskiej do Legionów Polskich, zdezerterował; na początku września 1914 r. znalazł się w 1 pp LP. Od połowy miesiąca do 4 listopada dowodził 1 komp. w tworzonym w rejonie Piotrkowa baonie uzupełniającym Albina „Satyra” Fleszara. Następnie przeszedł do artylerii. Objął stanowisko I oficera 5 baterii, zaś 11 czerwca 1915 r. został jej dowódcą. Wyróżnił się podczas bitwy pod Konarami, gdzie jego bateria z otwartej pozycji odpierała atak Rosjan wdzierających się w lukę po rozbitych oddziałach austriackich. 20 czerwca 1915 r. otrzymał stopień por. art. ze starszeństwem z 15 maja. W czasie działań na Wołyniu 9 maja 1916 r. objął dowództwo sformowanego przez siebie dywizjonu haubic. 1 grudnia 1916 r. awansował na kpt. art. Po wycofaniu Legionów z frontu w okresie od 2 do 16 stycznia 1917 r. uczęszczał na kurs w Szkole Strzeleckiej Artylerii w Rembertowie, a od 31 stycznia do 30 marca 1917 r. na wojenny kurs Sztabu Generalnego, który pomyślnie ukończył. 9 kwietnia został szefem sztabu III Brygady. W okresie kryzysu przysięgowego należał do organizatorów akcji antyprzysięgowej.

20 sierpnia zwolniony z Legionów, został wcielony do armii austro-węgierskiej, otrzymując przydział do II Specjalnej Grupy Artylerii, przebywającej od 23 września do 18 października na pozycji pod Hrubieszowem. Następnie był na oficerskim kursie artyleryjskim w Pozsony (Bratysławie). Po jego ukończeniu w końcu stycznia 1918 r. wysłano go na front włoski; wówczas zdezerterował i zameldował się w Komendzie Głównej POW w Krakowie.

Po przejściu II Brygady przez front pod Rarańczą (15/16 lutego 1918) jeszcze w tym samym miesiącu został wysłany przez Komendę Główną POW na Ukrainę w celu skierowania tworzących się formacji polskich przeciwko państwom centralnym. Używał wówczas pseudonimów „Barta” i „Wolski”. 8 kwietnia objął szefostwo sztabu Naczelnego Dowództwa WP na Ukrainie; równocześnie gen. Aleksander Osiński awansował go do stopnia płk. art. Dowodził III Korpusem Polskim w walkach pod Niemirowem i Gniewaniem, lecz wskutek niechęci podkomendnych wobec niego 20 kwietnia podał się do dymisji. Na wiadomość o zamierzonej przez gen. J. Dowbora-Muśnickiego kapitulacji przed Niemcami, 21 maja przybył do I Korpusu Polskiego do Bobrujska. W nocy z 21 na 22 maja aresztował gen. Dowbora-Muśnickiego i objął dowództwo korpusu. Wskutek niepowodzenia akcji opuścił Bobrujsk i udał się do Kijowa, podając się do dymisji ze stanowiska kierownika prac wojskowych POW w Rosji.

Z Kijowa przedostał się na Kubań, gdzie zorganizował pułk artylerii w 4 DStrz gen. Lucjana Żeligowskiego.

Osłaniając odwrót wojsk koalicyjnych z Odessy, został 5 kwietnia 1919 r. ciężko ranny w walce z oddziałami bolszewickimi i 7 kwietnia tegoż roku zmarł z ran w Odessie. Został pochowany na cmentarzu we Włocławku.

Pośmiertnie został odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., orderem Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami oraz czterokrotnie Krzyżem Walecznych.

Rodziny nie założył.

Źródła

H. Bagiński, U podstaw organizacji Wojska Polskiego 1908-1914, Warszawa 1935; H. Bagiński, Wojsko Polskie na wschodzie 1914-1920, Warszawa 1921; Bohaterom narodowym w hołdzie, Lwów 1936; W. Chocianowicz, Dzieje 1 Pułku Artylerii Lekkiej Legionów Józefa Piłsudskiego, Londyn 1967; J. Cisek, E. Kozłowska, Ł. Wieczorek, Słownik Legionistów Polskich 1914-1918 t. 1, Kraków, Warszawa, Zalesie Górne 2017; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny t. 1, Warszawa 2005; W.K. Cygan, Żołnierze Niepodległości 1863-1938. Słownik biograficzny t. 4, Mińsk Mazowiecki-Warszawa-Kraków 2012; Encyklopedia Wojskowa t. I, Warszawa 1931; A.W. Englert, w: Polski Słownik Biograficzny t. I z 1935; A. Holiczenko, Żołnierze tajnego frontu. Lista imienna KN3 POW – Wschód 1914-1921, Olsztyn 2012; F. Kamiński, Pułkownik Przemysław Barthel de Weydenthal: szkic biograficzny, „Polska Zbrojna” nr 163-166/1932; T. Kasprzycki, Kartki z dziennika oficera I Brygady, Warszawa 1934; K. Koźmiński, Kamienie na szaniec, Lwów-Warszawa 1937; M. Landau, Organizacja artylerii Legionów Polskich, „Żołnierz Legionów i POW” nr 3-4/1939; W. Lipiński, Proces pułkownika Barty, „Niepodległość” t. III, IV/1931; „Monitor Polski” nr 111/1931; Z. Moszumański, Z. Kozak, Wojenne szkoły dla oficerów artylerii (1914-1921), Pruszków brw; T. Nałęcz, Polska Organizacja Wojskowa 1914-1918, Wrocław 1984; J. Patoczka, Barthel de Weydenthal „Borecki”-Barta, Warszawa 1932; K. Schally, Ze wspomnień artylerzysty I Brygady, „Żołnierz Legionów i POW” nr 3/1938.