Roman Abraham

Urodził się 28 lutego 1891 r. we Lwowie. Syn Władysława, prof. Uniwersytetu Lwowskiego, oraz Elżbiety z Reyssów.

W roku 1909 ukończył elitarne gimnazjum Zakład Naukowo-Wychowawczy Ojców Jezuitów w Chyrowie, następnie w roku 1914 Akademię Handlową we Lwowie. Studiował filozofię na Uniwersytecie Lwowskim, zaliczając do wybuchu wojny dwa semestry. Od roku 1910 należał do konspiracyjnej organizacji Związek Młodzieży Polskiej „Zet” i Drużyn Bartoszowych.

Po wybuchu I wojny światowej został zmobilizowany 3 sierpnia 1914 r. do C. i K. Armii; służył w Pułku Ułanów Obrony Krajowej Nr 1 (w 1917 przemianowany na Pułk Strzelców Konnych Nr 1). W połowie września był odkomenderowany do II Korpusu Armijnego Cesarstwa Niemieckiego, walczył na froncie rosyjskim. W kwietniu 1915 r. wrócił do macierzystego Pułku. Ukończył kurs szkoły oficerskiej kawalerii w Wels. Od września do grudnia 1915 r. przebywał w szpitalu Czerwonego Krzyża w Wiedniu i we Lwowie. W tym czasie zdał wszystkie wymagane egzaminy na Uniwersytecie Lwowskim i 15 listopada 1915 r. uzyskał tytuł doktora praw i umiejętności politycznych. Zaraz potem rozpoczął służbę w sztabie 2 Armii Austro-Węgier na froncie wschodnim. 1 stycznia 1916 r. awansowany do stopnia ppor. W lipcu 1916 r. powrócił do służby w 1 Pułku Ułanów, walczył na frontach rumuńskim, serbskim i włoskim. 1 lutego 1918 r. awansowany do stopnia por. kaw. We wrześniu 1918 r. podczas urlopu spędzanego we Lwowie nawiązał kontakt z konspiracyjną organizacją Polskie Kadry Wojskowe dowodzoną przez kpt. rez. Czesława Mączyńskiego.

Od 1 listopada 1918 r. uczestniczył w obronie Lwowa przeciwko Ukraińcom. Dowodził sektorem Góra Stracenia. Stworzył oddział nazywany Straceńcami nie tylko od nazwy odcinka którego bronił ale też z uwagi na odwagę i dzielność żołnierzy. 6 listopada został ranny w rękę, ale nie oddał dowództwa i nie zszedł z linii. O świcie 22 listopada oddział pod jego dowództwem zatknął sztandar polski na lwowskim ratuszu. 24 listopada 1918 r. awansowany do stopnia rotmistrza. Od 3 stycznia dowodził batalionem, tzw. Détachementem rtm. Abrahama w grupie płk. Władysława Sikorskiego. 11 stycznia został ranny w twarz i prawy bok podczas trzydziestogodzinnej obrony Baratowa. Od 1 kwietnia 1919 r. dowódca podgrupy improwizowanej własnego imienia w 9 Dywizji Piechoty płk. Sikorskiego. W orzeczeniu podsumowującym służbę pod swoją komendą płk Sikorski o rotmistrzu Abrahamie napisał:

Niezwykle dzielny oficer bojowy, wzorowy dowódca oddziału. W boju nieustraszony – w ofensywie szybki i zdecydowany, w obronie nieustępliwy. Oddział swój umie ożywić ideą zwycięstwa. Posiada potrzebny autorytet w stosunku do oficerów i żołnierzy – których miłość umie zdobyć.

Od 15 sierpnia 1919 r. był oficerem operacyjnym i uczniem pilotażu w 59 eskadrze lotniczej, następnie dowódcą brygady oraz oficerem do szczególnych zleceń szefa Sztabu Generalnego WP. Brał udział w wojnie z Rosją bolszewicką 1919–1920. Od 1 lipca 1920 r. stał na czele grupy Małopolskich Oddziałów Armii Ochotniczej, walczącej w rejonie Lwowa. Ciężko ranny pod Chodaczkowem (7–8 sierpnia 1920), nie wycofał się z linii frontu, dalej dowodził oddziałem leżąc na noszach. Rana nogi była jednak na tyle poważna, że ostatecznie został odwieziony do lwowskiego szpitala. Dowództwo nad oddziałem przejął kpt. Bolesław Zajączkowski. Żołnierze pod jego komendą 17 sierpnia 1920 r. stawili opór przeważającej sile bolszewickiej konnicy Siemiona Budionnego pod Zadwórzem Zgineło 318 żołnierzy wraz z dowódcą a bój przeszedł do legendy jako Polskie Termopile. We wniosku odznaczeniowym zapisano:

Major dr Roman Abraham zorganizował w chwilach dla sytuacji wojskowej nader groźnej, oddziały ochotnicze złożone z 5 szwadronów konnicy, 2 baonów i 1 baterii. Z oddziałami tymi wyruszył na front i brał wybitny udział w wielu decydujących walkach. […] w dniach 8 i 9 sierpnia [1920 r.] przeprowadza mjr Abraham wypad w głąb pozycji nieprzyjacielskich zajmując zdecydowanym atakiem Horodyszcze i Chodaczów i posuwając się do Poczapiniec (24 km w głąb pozycji wroga). W ciągu tej akcji rozbijają oddziały mjr. Abrahama 27 p[ułk] p[iechoty] strzelców sowieckich biorąc 340 jeńców i KM. Dzięki tej akcji wypadowej, ściąga mjr Abraham na siebie siły nieprzyjacielskie skoncentrowane w tym odcinku […]. W czasie planowego wycofania się Détachement, kieruje mjr Abraham osobiście walkami swych tylnych straży, walcząc na równi z szeregowcem, przy czym zostaje on ranny w nogę.

Po rekonwalescencji, już po zawarciu rozejmu z bolszewikami, od listopada 1920 r. pełnił służbę w Sztabie Generalnym. Generałowie Władysław Sikorski i Tadeusz Rozwadowski jednomyślnie ocenili postawę mjr. Abrahama w wojnach o granice 1918–1920: Nadzwyczaj dzielny, energiczny, nieustraszony oficer, znakomity dowódca. W roku 1921 objął stanowisko pełnomocnika przy komisarzu plebiscytowym na Górnym Śląsku Wojciechu Korfantym. Nieoficjalnie wspierał powstańców w przygotowaniach do III powstania śląskiego poprzez organizowanie przemytu broni i niezbędnego podczas przyszłych walk zaopatrzenia. Po zakończeniu misji na Śląsku ukończył kurs doszkalający Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie. Zweryfikowany jako ppłk SG kaw. z 1 czerwca 1919 r. Został asystentem, następnie kierownikiem katedry taktyki ogólnej w tej szkole. Od 1 listopada 1927 r. dowodził 26 Pułkiem Ułanów. 1 stycznia 1928 r. awansowany na stopień płk. SG kaw. W marcu 1929 r. otrzymał dowództwo Brygady Kawalerii „Toruń”. W roku 1930 został posłem RP z listy Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem w okręgu wyborczym nr 50. (Lwów), 16 stycznia 1931 r. zrzekł się mandatu i powrócił do służby wojskowej. Ukończył Centrum Wyższych Studiów Wojskowych. 13 kwietnia 1937 r. został dowódcą Wielkopolskiej Brygady Kawalerii. 19 marca 1938 r. awansowany do stopnia gen. bryg. Jesienią tego roku brał udział w zajęciu części Śląska Cieszyńskiego (Zaolzia). 12 października 1938 r. w Cieszynie poprowadził uroczystą defiladę przed marsz. Edwardem Śmigłym-Rydzem.

Po wybuchu II wojny światowej 1 września 1939 r. gen. Abraham wydał okolicznościowy rozkaz podległym oddziałom:

Żołnierze! Odwieczny krzyżacko-pruski wróg napadł podstępnie na nasz kraj. Niemcy to noc ludzkości i dżuma narodów. Wielkopolskiej Brygadzie Kawalerii przypada zaszczyt pierwszej walki i obrony granic kraju. Przekonany jestem, że wypełniając obowiązek żołnierski damy krwawy odpór napaści. Brońcie ojczystej ziemi i waszych rodzin.

W dniach 8–9 września walczył pod Łęczycą z niemieckimi oddziałami zmotoryzowanymi. Pod Bielawami rozbił silną obronę niemiecką, zdobył samochody oraz sprzęt wojskowy. W dniach 15–21 września dowodził Grupą Operacyjną Kawalerii swego imienia (Wielkopolska i Podolska Brygada Kawalerii) w walkach nad Bzurą. Po przebiciu się do Warszawy z ocalałych żołnierzy obu brygad 23 września utworzono Zbiorową Brygadę Kawalerii pod jego dowództwem. W stolicy uległ wypadkowi samochodowemu. Leczył się w Szpitalu Ujazdowskim, gdzie zastała go kapitulacja Warszawy (28 września). 15 października został aresztowany przez gestapo pod zarzutem likwidacji dziesięciu dywersantów niemieckich w Śremie. Przewieziony do siedziby Gestapo przy al. Szucha w Warszawie, następnie do Cytadeli w Poznaniu, gdzie został skazany na karę śmierci. Wyroku nie wykonano. Uratowała go przypadkowa inspekcja gestapowskich cel więziennych przez oficerów Wehrmachtu którzy przejęli śledztwo. Od listopada przebywał w obozach jenieckich: w Biedrusku, Krotoszynie, Königsteinie, Johannisbrunie, skąd dwukrotnie usiłował zbiec oraz od kwietnia 1942 r. w Murnau, gdzie doczekał wyzwolenia przez wojska amerykańskie (29 kwietnia 1945). Następnie krótko przebywał w Paryżu i Londynie.

W grudniu 1945 r. powrócił do Polski. Od 15 lutego 1946 pracował jako delegat Generalnego Pełnomocnika Rządu RP ds. Repatriacji. Po likwidacji tej instytucji, od 1 stycznia 1948 do 30 kwietnia 1950 r. pracował jako inspektor w Ministerstwie Administracji Publicznej, następnie od roku 1951 w spółdzielczości, między innymi w Spółdzielni Inwalidzkiej „Samopomoc Inwalidzka” w Warszawie. Następnie przeszedł na emeryturę. Razem z gen. Mieczysławem Borutą-Spiechowiczem protestował w ONZ przeciwko niszczeniu przez Sowietów Cmentarza Obrońców Lwowa Wraz z żoną był pod stałą obserwacją organów bezpieczeństwa publicznego PRL. Służba Bezpieczeństwa otoczyła ich siecią agentury, kontrolowała korespondencje, podsłuchiwała rozmowy telefoniczne. Jako figurant sprawy operacyjnej o kryptonimie „Dziadek” był rozpracowywany przez SB aż do śmierci.

Zmarł 26 sierpnia 1976 r. w Warszawie, na atak serca, na ławce w pobliżu domu podczas spotkania z działaczem opozycyjnym Wojciechem Ziembińskim. Został pochowany na cmentarzu farnym we Wrześni, w grobie w którym spoczywała matka generała. Nad grobem przemawiał między innymi gen. Mieczysław Boruta-Spiechowicz. Po śmierci generała jego najbliżsi na grobowcu rodziny Abrahamów na Cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie wmurowali tablicę poświęconą pamięci zmarłego.

Żonaty (od czerwca 1946) z Martą Agnieszką ze Śmiglów (1915–2007), z którą zaręczył się jeszcze przed wojną, syn – Wojciech zmarł w niemowlęctwie.

Jest patronem ulic w Bydgoszczy, Poznaniu i w Warszawie. Na Jasnej Górze znajduje się Tablica upamiętniająca Romana Abrahama.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 4 i 5 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, Polonia Restituta 4 kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, dwukrotnie złotym Krzyżem Zasługi oraz belgijskim orderem Leopolda i francuskimi Palmami Akademickimi, rumuńskim orderem Gwiazdy Rumunii 2 kl., w PRL otrzymał order Odrodzenia Polski 3 kl. oraz złoty Krzyż Zasługi po raz trzeci.