Bojownikom niepodległości

Stefan Jan Leukos–Kowalski

(1891-1940)

leukos-kowalski stefanUrodził się 16 maja 1891 r. w Podgórzu (obecnie część Krakowa). Syn Józefa i Karoliny ze Szlagów. Brat Tadeusza Kowalskiego (zob.).

Ukończył gimnazjum filologiczne w Krakowie, po czym od 1910 r. studiował na Wydz. Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego; ukończył cztery semestry.

Od 1910 r. członek PPS. W 1911 r. wstąpił do Zw. Strzeleckiego; ukończył kurs oficerski. Był instruktorem i zastępcą komendanta obwodu w Podgórzu.

Od 6 sierpnia 1914 r. w Legionach. Służył w 3 komp. V baonu 1 pp LP i I Brygady. Jako żołnierz 4 komp. został ranny w lewą nogę w bitwie pod Kuklami (25 października 1915). Później dowodził plut. 3 komp.

Szczególnie odznaczył się w dniu 4 lipca 1916 r. w bitwie pod Kościuchnówką na słynnej „Reducie Piłsudskiego”. Był wtedy dowódcą placówki, która ubezpieczała „Redutę”. Nieprzyjaciel szczególnie mocno ogniem artylerii i kaemów atakował to miejsce. Mając zaledwie kilkudziesięciu ludzi i ponosząc duże straty, sierż. Leukos-Kowalski przez szereg godzin (pomimo rany w twarz) utrzymał placówkę, osobistym przykładem zachęcając i mobilizując pozostałych przy życiu żołnierzy do walki. Wytrwał do nadejścia posiłków.

1 stycznia 1917 r. mianowany chor. piech. Od 17 lipca do 17 sierpnia dowódca komp.

Po kryzysie przysięgowym w Legionach we wrześniu 1917 r. wcielony do armii austro-węgierskiej. Do marca 1918 r. przebywał na przeszkoleniu w Ausbildungsgruppe II w Tyrolu. Następnie przydzielony do 41 pp, brał udział w walkach na froncie włoskim.

Od 1 listopada 1918 r. w WP. Jako ppor. piech. w składzie 5 pp leg uczestniczył w walkach z Ukraińcami w Małopolsce Wschodniej i z bolszewikami na froncie litewsko-białoruskim. 10 września 1919 r. został II adiutantem 1 DP Leg, był także szefem Oddz. V 3 Armii (1920) oraz ponownie służył w 5 pp leg.

Zweryfikowany jako mjr piech. z 1 czerwca 1919, dowodził II baonem 5 pp leg (1923, 1924). Przeniesiony do Doświadczalnego Centrum Wyszkolenia, 1 stycznia 1928 r. awansował na ppłk. piech. Od stycznia 1930 r. zastępca komendanta garnizonu i placu m.st. Warszawy. 6 września 1931 r. został zastępcą szefa Dep. Piechoty MSWojsk. Od czerwca 1933 r. dowodził 63 pp., zaś od 1936 r. - 16 pp. Od 1938 r. był zastępcą komendanta głównego Zw. Strzeleckiego.

Pracował społecznie – przewodniczył okręgowemu komitetowi Tow. Przyjaciół Zw. Strzeleckiego w Toruniu.

29 sierpnia 1939 r. wyznaczony na dowódcę brygady strzeleckiej, złożonej z trzech baonów Obrony Narodowej, ostatecznie dowodził 93 pp rez. Uczestniczył w walkach z Niemcami na Kielecczyźnie, po 17 września dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Kozielsku.

Wywieziony z obozu na podstawie listy nr 022/3 z 9 kwietnia 1940 r., wkrótce potem został zamordowany w lesie katyńskim. 

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 5 kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych i złotym Krzyżem Zasługi, pośmiertnie (2007) awansował na płk.

Żonaty, miał syna Wiesława Andrzeja (ur. 1927) i córkę Halinę Zofię (ur. 1929).

Jego pamięci poświęcono tablicę pamiątkową w katedrze polowej WP w Warszawie.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 18/1931
Źródła

CAW, akta personalne 5190, 13976; K. Banaszek, W.K. Roman, Z. Sawicki, Kawalerowie orderu Virtuti Militari w mogiłach katyńskich, Warszawa 2000; W. Bartosz, w: Małopolski Słownik Biograficzny uczestników działań niepodległościowych 1939-1956 t. 4, Kraków 1999; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny t. 3, Warszawa 2006; L. Głowacki, Działania wojenne na Lubelszczyźnie w roku 1939, Lublin 1986; Katyń. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego, Warszawa 2000; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917; „Monitor Polski” nr 18/1931; U. O[lech], w: Pro memoria, „Wojskowy Przegląd Historyczny” nr 1/1991; K. Pindel, Obrona Narodowa 1937-1939, Warszawa 1979; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006; S.F. Składkowski, Moja służba w Brygadzie. Pamiętnik polowy, Warszawa 1990; E. Tomkowiak, w: Kawalerowie Virtuti Militari 1792-1945 t. II (1914-1921) cz. 2, Koszalin 1993.