Bojownikom niepodległości

Stefania Michalina Ankerstein–Birencwajgowa

(1886–1934)

Urodziła się we wrześniu 1886 r. w Łodzi. Córka Józefa, nauczyciela, i Michaliny z Niwińskich. Uczyła się w gimnazjum w Pabianicach. Od roku 1902 należała do tajnego koła samokształceniowego młodzieży o kierunku endeckim. Pod koniec 1903 r. wstąpiła do Polskiej Partii Socjalistycznej ps. „Baśka”, „Ada”. W roku 1905 uczestniczyła w strajku szkolnym, za co została wydalona z gimnazjum.

Działała w Zgierzu jako agitatorka i pracownik techniki bojowej PPS. W roku 1906 prowadziła w Pabianicach kursy dla agitatorów partyjnych. Aresztowana, po czym przez cztery miesiące więziona przez władze rosyjskie. Od listopada 1906 r. po rozłamie w PPS należała do PPS–Frakcji Rewolucyjnej. Ukończyła prywatne kursy pedagogiczne w Łodzi, uzyskała prawo nauczania w szkolnictwie elementarnym. Na przełomie lat 1907/1908 prowadziła prace agitacyjne wśród żołnierzy rosyjskich w garnizonach m.in. w Modlinie i Rembertowie. Aresztowana, przez rok więziona. Po zwolnieniu podjęła pracę jako nauczycielka w Zgierzu, kontynuując działalność w partii. W latach 1911–1913 przebywała na zesłaniu w Lepelu (gub. witebska). Następnie ponownie nauczała w Zgierzu, od 1914 r. w Łodzi.

Podczas I wojny światowej była działaczką Ligi Kobiet Pogotowia Wojennego, związanego z ruchem legionowym. Jako Należał do OKR PPS (1916–1918) organizowała tajną drukarnię. Jednocześnie należała do komitetu redakcyjnego pisma „Łodzianin” i była skarbnikiem OKR. W roku 1916 była współorganizatorką oddziału Zrzeszenia Nauczycieli Polskich Szkół Początkowych w Łodzi.

W niepodległej Polsce w roku 1919 przeniosła się do Warszawy. Brała aktywny udział w pracach PPS do 1920 r. Mieszkała w Sulejówku, następnie (po rozwodzie) powróciła do Łodzi, gdzie pracowała w Zarządzie Miejskim. Działaczka Poradni Świadomego Macierzyństwa. Zmarła 22 marca 1934 r. w Łodzi.

Zamężna (od sierpnia 1917) z Julianem Birencwajgiem, działaczem PPS, lekarzem; dwie córki – Jadwiga (ur. 1917) zamężna Busse, oraz Wanda Hanna (ur. 1923) zamężna Potocka, syn – Władysław Józef (ur. 1920).

Odznaczona Krzyżem Niepodległości.

Źródła

C. Budzyńska, w: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego t. I, Warszawa 1985; W.K. Cygan, Żołnierze Niepodległości 1863–1938 Słownik biograficzny t. 2, Mińsk Mazowiecki – Warszawa – Kraków 2011; S. Martynowski, Polska bojowa, Łódź 1937; „Monitor Polski” nr 64/1938