Szczepan Gracz

Urodził się 2 sierpnia 1888 r. w Sypniewie pow. Sępólno Krajeńskie. Syn Wincentego, rolnika, i Franciszki z Kaców. Brat Alfonsa (zob.).

Ukończył szkołę powszechną w rodzinnej wsi. Uczył się w progimnazjum Collegium Marianum w Pelplinie. Następnie uczył się w gimnazjum klasycznym w Chełmnie. Członek Tow. Tomasza Zana (był prezesem koła gimnazjalnego), „Filomatów” i „Filaretów”. W 1912 r. uzyskał maturę, po czym studiował w Królewskiej Wyższej Szkole Weterynaryjnej w Berlinie i przejściowo w Dreźnie. Podczas studiów działał w polskich organizacjach akademickich, w latach 1913-1914 przewodniczył kołu filomackiemu i należał do władz naczelnych towarzystwa na Pomorzu ps. „Dobrowolski”. Przyczynił się do rozwoju organizacji na Pomorzu. W

1913 r. prowadził polską agitację na Warmii i Mazurach. Współpracował z miesięcznikiem młodzieżowym „Blask”. W czasie I wojny światowej w sierpniu 1914 r. aresztowany przez Niemców w Chełmnie pod zarzutem szpiegostwa. Z braku dowodów wkrótce został uwolniony.

Wcielony do armii niemieckiej, służył w 4 puł. Z powodu stanu zdrowia po kilku tygodniach zwolniony z wojska.

Ukończył studia weterynaryjne, w 1915 r. uzyskując dyplom lekarski.

Pracę zawodową prowadził jako powiatowy lekarz weterynarii w Grudziądzu (1915-17) oraz Lęborku (1917-1919), jednocześnie podejmując akcję agitacyjną wśród ludności kaszubskiej na rzecz przyłączenia Pomorza do Polski, tworząc tajne oddziały Straży Ludowych lub Towarzystw Wojackich, Powiatową Radę Ludową w Lęborku, polskie rady ludowe w powiecie lęborskim, z którego delegowano go do Sejmu Dzielnicowego w Poznaniu, a tam wybrano go do prezydium.

Aresztowany 12 stycznia 1919 r. i oskarżony o zorganizowanie 11 stycznia polskiego wiecu w sali koncertowej Gatha w Lęborku. Przetrzymywany w więzieniu w Lęborku, a potem do końca marca w Słupsku. Zwolniony, przed rozprawą sądową zbiegł do Poznania, skąd dalej aktywnie uczestniczył w przejęciu administracji Pomorza przez Polaków. Ukrywał się przed policją niemiecką, zmieniając miejsce zamieszkania (Poznań, Chełmno, Grudziądz, Gdańsk). Od sierpnia 1919 r. był skarbnikiem Warmińskiego Komitetu Plebiscytowego utworzonego w Warszawie, a w Gdańsku udzielał się w Podkomisariacie Naczelnej Rady Ludowej. Współredagował dwutygodnik „Polnische Warte”.

W 1920 r. należał do Komitetu Pomocy Uchodźcom z terenu plebiscytowego Warmii, Mazur i Powiśla; był jednym z założycieli harcerstwa na Pomorzu (drużyny skautowe: Toruń, Grudziądz, Brodnica, Świecie, Chełmno, Nakło n. Notecią) i współzałożycielem zarządu Zw. Filomatów Pomorskich (1922) oraz członkiem Bractwa Pomorskiego – stowarzyszenia Pomorzan, starającego się bronić interesów miejscowej ludności i szerzyć kulturę polską na tym terenie.

Równocześnie działał jako pierwszy wojewódzki inspektor weterynaryjny województwa pomorskiego w Toruniu oraz organizator polskiej służby weterynaryjnej w tym województwie (od 1 grudnia 1919 do końca marca 1924 r.), a następnie w Poznaniu (od listopada lub grudnia 1924 do końca listopada 1927 r.), także na stanowisku wojewódzkiego inspektora weterynaryjnego. W 1920 założył w Toruniu Tow. Lekarzy Weterynarii na Pomorzu, któremu przewodniczył do 1924 r. Był współpracownikiem i wieloletnim (1919-1929) korespondentem „Wiadomości Weterynaryjnych”.

W latach 1916-1925 należał do Tow. Naukowego w Toruniu, spełniając funkcję skarbnika (1921-1924), organizatora i prezesa Wydziału Matematyczno-Przyrodniczego, powstałego z połączenia TNT z toruńskim Towarzystwem Przyrodników. Interesował się kaszubszczyzną, zbierał m.in. meble, skrzynie i sprzęt domowy w stylu kaszubskim.

W 1923 r. obronił pracę doktorską na Akademii Medycyny Weterynaryjnej we Lwowie. Jako pierwszy w Polsce zajął się zagadnieniem utylizacji zwierząt. Autor prac specjalistycznych.

W okresie od grudnia 1927 r. do końca kwietnia 1936 r. pracował jako naczelnik wydz. administracyjnego Dep. Weterynaryjnego Ministerstwa Rolnictwa. Mieszkał w Brzezinkach koło Henrykowa (obecnie część Warszawy), gdzie w swoim gospodarstwie rolnym prowadził doświadczalną stację hodowli bydła. Następnie przeszedł na emeryturę.

Po śmierci żony wstąpił do zakonu XX. Pallotynów. Nowicjat rozpoczął 15 września 1936 r. w Sucharach pow. Wyrzysk. Studia teologiczne odbył w Sucharach (1937-1938) i Ołtarzewie (1938-1941). Pierwszą profesję złożył 24 września 1937 r., a wieczystą 17 grudnia 1939 r., obie w Ołtarzewie. 25 lutego 1940 r. w Warszawie został wyświęcony na kapłana.

Podczas II wojny światowej przebywał przeważnie w Ołtarzewie, choć wyjeżdżał też na tereny przyłączone do Niemiec by głosić rekolekcje dla sióstr zakonnych, odwiedzać chorych w szpitalach i udzielać pomocy charytatywnej. Najczęściej odwiedzał Aleksandrów Kujawski, Chełmno, Częstochowę, Gniezno, Grójec, Łódź, Płock, Poznań, Toruń, Warszawę i Włocławek. Jako „Stefan Grenz” pełnił funkcję łącznika między rodzinami (m.in. przewoził z Niemiec listy od wywiezionych na roboty) i organizacjami polskimi w Generalnej Guberni, dostarczając fałszywe dokumenty i przepustki. Przysyłał też licznych kleryków do seminarium w Ołtarzewie. W tym czasie był trzykrotnie aresztowany przez Niemców. Podczas jednej z wypraw, w październiku lub listopadzie 1942 r., kiedy w Łodzi odprawił mszę w suterenie domu, został ujęty przez gestapo i nierozpoznany osadzony w więzieniu Radogoszcz koło Łodzi.

Zginął tam 11 listopada 1942 r. Pochowany na Cmentarzu Parafialnym w Ołtarzewie.

Odznaczony Medalem Niepodległości.

Żonaty (od VI 1916) z Pelagią Pruszak-Czapską, małżeństwo to było bezpotomne.

Tablica poświęcona jego pamięci znajduje się w nawie bocznej kościoła pw. św. Jakuba Apostoła w Lęborku, obelisk w tym mieście, jest patronem skweru w Lęborku, obelisk poświęcony jego pamięci znajduje się koło kościoła w Sypniewie. Jest patronem Zespołu Szkół Centrum Kształcenia Rolniczego w Sypniewie, jego nazwisko znajduje się na tablicy w kościele seminaryjnym w Ołtarzewie poświęconej pallotynom, ofiarom II wojny światowej.