Tomasz Arciszewski

Urodził się 4 listopada 1877 r. w Sierzchowach pow. Rawa Mazowiecka. Syn Mikołaja, powstańca 1863 r., oraz Heleny z Młynarskich. Uczęszczał do szkół elementarnych w Lubaniu i Radomiu, gdzie podjął praktykę w warsztatach metalowych. W roku 1894 pracował jako ślusarz w fabryce W. Fitzner i K. Gamper w Sosnowcu. W końcu roku zwolniony za zorganizowanie strajku, podjął pracę w hucie Katarzyna.

W roku 1896 wstąpił do Polskiej Partii Socjalistycznej. Był współorganizatorem pierwszej demonstracji pierwszomajowej w Zagłębiu Dąbrowskim (1898). Zagrożony aresztowaniem, jesienią tego roku wyjechał do Londynu, następnie do Bremy, gdzie działał w Związku Zagranicznym Socjalistów Polskich. Na początku 1900 r. powrócił do kraju z poleceniem odbudowy rozbitej aresztowaniami zagłębiowskiej organizacji PPS. Podjął wówczas pracę zawodową w Niwce. W związku ze strajkiem w fabryce w sierpniu 1900 r. został aresztowany i przez blisko cztery miesiące więziony w Piotrkowie, a następnie zesłany pod nadzór policyjny do Radzanowa. W styczniu 1901 r. bez zgody władz wyjechał w sprawach partyjnych do Zagłębia, co spowodowało jego ponowne aresztowanie. Skazano go na karę ośmiu miesięcy więzienia i dwóch lat nadzoru policyjnego. Zwolniony z więzienia w kwietniu 1903 r., powrócił do Sosnowca i wznowił działalność partyjną. Ostrzeżony o groźbie aresztowania, w roku 1904 przeszedł na stopę nielegalną. Działał w Częstochowie, później w Łodzi. Od końca tego roku, będąc pełnomocnikiem Centralnego Komitetu Robotniczego, kierował Łódzką OKR. Następnie przez kilka miesięcy prowadził pracę partyjną w Siedlcach, Mińsku Mazowieckim, Sokołowie Podlaskim, Węgrowie. Stamtąd wyjechał do Krakowa, potem do Lwowa, gdzie pracował w fabryce Lubomirskiego. Wkrótce wyjechał do Warszawy dla odbudowy rozbitej aresztowaniami Organizacji Bojowej PPS;

Po przyjeździe do Warszawy współdziałał w organizowaniu OB w okręgu warszawskim i okręgu Warszawa–Podmiejska. Uczestniczył w wielu akcjach bojowych, m.in. w zamachu na szefa policji w Królestwie Polskim gen. A. Markgrafskiego w Otwocku (2 sierpnia 1906). Po rozłamie w PPS należał do PPS–Frakcji Rewolucyjnej. Poszukiwany w Warszawie, przez pewien czas działał na terenie Lublina, Siedlec, Łodzi. W maju 1907 r. wyjechał do Krakowa, a stamtąd do Lwowa, gdzie pracował w fabryce Lubomirskiego. Jednak wkrótce ponownie został wezwany do Warszawy w celu odbudowania rozbitej aresztowaniami OB. Wszedł w skład Wydz. Bojowego. Organizował i uczestniczył w wielu akcjach bojowych, m.in. pod Bezdanami (26 września 1908). Następnie wyjechał do Lwowa, gdzie tworzył ZWC. Nie godząc się z odebraniem Wydz. Bojowemu kontroli nad ZWC, w kwietniu 1911 r. wystąpił z Wydziału. Związał się z grupą opozycyjną F. Perla, wstąpił do PPS–Opozycji i wszedł w skład jej Komisji Centralnej.

W latach 1911–1912 pracował jako monter we Lwowie, Borysławiu, Stanisławowie i Zaleszczykach. Po wybuchu wojny światowej ponownie wstąpił do PPS i był członkiem jej CKR do 1919 r.

Po wybuchu I wojny światowej, od 6 sierpnia 1914 r. służył w oddziale strzeleckim Józefa Piłsudskiego, od 16 sierpnia w Legionach Polskich w 1 Pułku Piechoty I Brygady LP. Był zastępcą dowódcy oddziału wywiadowczego. 9 października 1914 r. otrzymał stopień ppor. Po likwidacji oddziału latem 1915 r. został skierowany do prac politycznych na terenach opuszczonych przez wojska rosyjskie. Organizował PPS, Polską Organizację Wojskową i związki zawodowe w Zagłębiu Dąbrowskim, Warszawie, Piotrkowie, Częstochowie, Łodzi, Lublinie i Radomiu. W roku 1916 został radnym m. Warszawy. W tym też roku jako przewodniczący Związku Zawodowego Metalowców organizował Komisję Centralną Związku Zawodowych, do 25 marca 1919 r. był jej przewodniczącym. W latach 1916–1918 redagował i wydawał pismo „Związkowiec” (organ KC Związków Zawodowych) oraz „Jedność Robotniczą” (organ PPS). Z ramienia CKR w roku 1918 tworzył Pogotowie Bojowe PPS. W tym też roku był wysłany przez CKW PPS do Rosji.

7 listopada 1918 r. został ministrem Pracy i Opieki Społecznej w rządzie lubelskim Ignacego Daszyńskiego. Od 17 listopada 1918 do 16 stycznia 1919 r. był ministrem Poczt i Telegrafów w gabinecie Jędrzeja Moraczewskiego. Podczas wojny z Rosją bolszewicką 1919–1920, współorganizował Robotniczy Komitet Obrony Niepodległości. Współorganizował działania dywersyjne na tyłach nacierającej na Warszawę Armii Czerwonej.  W latach 1919–1935 był posłem na sejm wybieranym z listy PPS. W latach 1919–1934 i 1938–1939 radny m. st. Warszawy.

Działacz Związku Legionistów Polskich. W latach 1922–1924 wchodził w skład jego Zarządu Głównego. W roku 1930 usiłował zorganizować opozycyjny w stosunku do rządu Związek Legionistów - Demokratów, do czego ostatecznie nie doszło. Członek komisji PPS w Komisji Krzyża i Medalu Niepodległości.

Wybitny działacz PPS. W okresie od kwietnia do grudnia 1919 r. członek Komitetu Wykonawczego PPS b. Kongresówki. W latach 1919–1939 członek Rady Naczelnej PPS. W okresie 1920–1921 i 1928–1939 był członkiem CKW PPS, w latach 1921–1926 – zastępcą członka CKW, a od 1931 do 1939 r. przewodniczącym prezydium CKW partii. Był twórcą Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci i w latach 1920–1939 przewodniczącym jego Zarządu Głównego.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r. brał udział w organizacji obrony Warszawy; przewodniczył Zespołowi Socjalistycznych Organizacji Robotniczych, który powołał Robotniczą Brygadę Obrony Warszawy. 22 września plenum Zespołu podjęło uchwałę o przejściu do konspiracji i wyznaczyło go w skład trójki kierowniczej PPS–Wolność Równość Niepodległość. Od października 1939 do lipca 1944 r. zajmował się organizacją cywilną. Po utworzeniu Rady Jedności Narodowej (9 stycznia 1944) został jej członkiem. Desygnowany przez Radę Jedności Narodowej na stanowisko następcy prezydenta RP, 26 lipca 1944 r. odleciał samolotem do Wlk. Brytanii. Funkcję tę pełnił w okresie od 7 sierpnia 1944 do 6 czerwca 1947 r. Od 29 listopada 1944 do 2 lipca 1947 r. był premierem i ministrem Pracy i Opieki Społecznej.

Następnie stanął na czele utworzonej w Londynie 20 grudnia 1949 r. Rady Politycznej. W okresie konfliktu prezydenta A. Zaleskiego z gen. W. Andersem opowiedział się po stronie tego ostatniego. Po powołaniu w połowie 1954 r. Tymczasowej Rady Jedności Narodu wszedł w jej skład i oprócz gen. W. Andersa oraz E. Raczyńskiego był członkiem Rady Trzech TRJN. Ponadto przewodniczył Centralnemu Komitetowi Zagranicznemu PPS. Zmarł 20 listopada 1955 r. w Londynie, został pochowany na tamtejszym Cmentarzu Brompton.

Opublikował: Wspomnienia z organizacji bojowej 1904–1911, „Robotnik” 1925, nr 91.

Żonaty z Aleksandrą Haliną Sidorowiczówną, synowie: Tadeusz (ur. 1909) i Jan (ur. 1911). Po śmierci żony wziął ślub z Melanią z Zientków.

Posiadał honorowe obywatelstwo Sosnowca, jest patronem ulicy w Warszawie, jego wizerunek umieszczono na znaczku Poczty Polskiej. Tablica poświęcona jego pamięci znajduje się na budynku poczty w Mińsku Mazowieckim przy ul. Warszawskiej.

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami i Krzyżem Walecznych.