Wanda Gertzówna

Urodziła się 13 kwietnia 1896 r. w Warszawie. Córka Jana i Florentyny z Krzeczyńskich-Johnów.

Ukończyła gimnazjum Kuzienkowej (1913 r.), a następnie kursy buchalteryjne Zgromadzenia Kupców w Warszawie.

Od 1913 r. należała do tajnego skautingu, była plutonową w 4 Drużynie im. E. Plater.

W czasie I wojny światowej od 8 lutego 1916 r. jako Kazimierz Żuchowicz w Legionach Polskich ps. „Kazik”. Przydzielona do komp. uzupełniającej w Lublinie, zaś w marcu do magazynu 1 part LP. Od maja w stopniu kan. służyła w 2 baterii haubic. Uczestniczyła w walkach na Wołyniu. We wrześniu odkomenderowana do POW, zorganizowała w Warszawie oddział żeński. Za udział w demonstracji na pl. Zbawiciela aresztowana 8 grudnia 1917 r. przez władze niemieckie. Skazana na sześć miesięcy więzienia, po kilku tygodniach pobytu w więzieniu na Pawiaku została zwolniona za kaucją. Powróciła do służby w POW. W stopniu sierż. sprawowała funkcję zbrojmistrza żandarmerii POW.

Po rozbrojeniu okupantów od grudnia 1918 r. zastępca zbrojmistrza Komendy Głównej Milicji Ludowej.

Od 15 kwietnia 1919 r. w WP. Początkowo w Inspektoracie Werbunkowo-Zaciągowym Dywizji Litewsko-Białoruskiej, od września sprawowała funkcję zastępcy komendanta II Ochotniczej Legii Kobiet. Walczyła z bolszewikami na froncie litewsko-białoruskim. Mianowana z dniem 1 kwietnia 1920 r. ppor., 16 sierpnia awansowała na por. Dowodziła baonem wileńskim OLK. W sierpniu została dowódcą baonu liniowego OLK, na czele którego brała udział w bitwie warszawskiej. W październiku ponownie objęła dowództwo baonu wileńskiego OLK.

Po rozwiązaniu baonu w listopadzie 1921 r. dowodziła komp. szkolną OLK w Wilnie. W 10 maja 1922 r. przeniesiona do rezerwy.

Jedna z organizatorek pomocniczej wojskowej służby kobiet. Od 1922 r. pracowała w oddziale żeńskim Zw. Strzeleckiego w Warszawie. Od 1923 r. uczestniczyła w organizowaniu obozów przeszkolenia wojskowego kobiet i była współzałożycielką Przysposobienia Wojskowego Kobiet. Instruktorka PWK oraz członkini Klubu Starszych Instruktorek. Kierowałą wydz. organuizacyjnym PWK.

Od 1926 r. pracowała jako sekretarka w samodz. referacie personalnym i Biurze Personalnym Generalnego Inspektoratu Sił Zbrojnych w Belwederze. 1 czerwca 1936 r. została kierowniczką sekretariatu Muzeum Józefa Piłsudskiego w Belwederze.

Należała do Polskiego Tow. Teozoficznego i do masonerii.

Podczas II wojny światowej we wrześniu 1939 r. uczestniczyła w obronie Warszawy. Po zakończeniu walk od 19 listopada brała udział w działalności konspiracyjnej w szeregach SZP/ZWZ/AK. Była skarbniczką i sekretarką Stanisława Kosarskiego w Dowództwie Głównym SZP, potem komendanta Rejonu Piotrków ZWZ. Zdekonspirowana, od kwietnia 1940 r. przebywała w nadleśnictwie Kleszcze koło Piotrkowa. Od kwietnia 1942 r. była organizatorką i komendantką oddziału „Dysk” (Dywersja i Sabotaż Kobiet), wchodzącego w skład Zw. Odwetu i Kedywu Komendy Głównej AK ps. „Lena”. Brała udział w wysadzeniu pociągu pod Radomiem (16 listopada 1942 r.); wykonała wyrok na konfidentce gestapo (lipiec 1943 r.). Podczas powstania warszawskiego jako komendantka „Dysku” w ramach Zgrupowania „Radosława” brała udział w działaniachna Starym Mieście i w Śródmieściu. Ciężko chora, nie uczestniczyła w działaniach bojowych na terenie Śródmieścia. 23 września 1944 r. awansowała na mjr. Po kapitulacji oddziałów powstańczych 5 października na czele 2000 kobiet-żołnierzy AK opuściła miasto. Przebywała w obozach jenieckich w Lamsdorf, Mühlber, Altenburg, Molsdorf (od 22 grudnia polska komendantka obozu) i Blankenheim. 13 kwietnia 1945 r. uwolniona przez oddziały amerykańskie. Pozostała komendantką obozu kobiet-oficerów, a potem obozu w Burgu w Hesji.

Z ramienia Sztabu Głównego PSZ od 12 marca 1946 r. była inspektorką oddziałów kobiecych b. AK. Od października 1946 do maja 1947 r. przewodnicząca podkomisji weryfikacyjnej Wojskowej Służby Kobiet AK. Następnie mianowana przez władze brytyjskie inspektorką kobiet-żołnierzy PSZ w północnej Anglii (w ramach Northern Command), a od grudnia 1947 r. w zachodniej Anglii (w ramach Western Command). W 1948 r. została zdemobilizowana.

Pracowałą w kuchni kolejowej w Londynie. Wobec ciężkiej choroby (rak wątroby) uznana za niezdolną do pracy fizycznej i przeniesiona na zasiłek społeczny.

Od stycznia 1950 r. członek Rady Naczelnej Koła AK.

Zmarła 10 listopada 1958 r. w Londynie. Pochowana na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie kwat. A-24.

Opublikowała: W pierwszym pułku artylerii, w: Służba Ojczyźnie, Warszawa 1929.

Odznaczona orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami, pięciokrotnie Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi z mieczami, pośmiertnie otrzymała order Polonia Restituta 5 kl.

Rodziny nie założyła.