Wincenty Jastrzębski

Urodził się 11 października 1885 r. w Przystani pow. Ostrołęka. Syn Jana, majstra, monyera młynów, i Marii z Dytnerskich.

Po śmierci matki od 11. roku życia pracował jako „chłopiec na posługach”. Na początku 1899 r. przeniósł się do Warszawy, gdzie zaczął terminować w kuźni Nieznańskiego przy ul. Inżynierskiej. Na początku 1901 r. został uczniem tokarskim w warsztatach mechanicznych Ottona Housera. Tam nawiązał kontakt z kołem młodzieżowym PPS. Latem 1904 r. został zwolniony z pracy.

Uczestniczył w manifestacji zbrojnej PPS na pl. Grzybowskim w Warszawie (13 listopada 1904 r.). Aresztowany i wydalony z Warszawy przez władze rosyjskie, pracował jako tokarz przy budowie fortów w Łomży. Podczas strajku szkolnego w gimnazjum w Łomży (1905 r.) brał udział w akcjach skierowanych przeciwko łamistrajkom. Podjął działalność w PPS w tym mieście. Bezskutecznie usiłował zorganizować komórkę partyjną w fortach. Latem 1905 r. aresztowany podczas manifestacyjnego pogrzebu Henryka Supińskiego, przez miesiąc był więziony przez władze rosyjskie, po czym na żądanie żandarmerii zwolniony z pracy w fortach. Podjął pracę w zakładzie produkującym maszyny rolnicze. Aresztowany 21 października pod zarzutem udziału w przygotowaniach do zamachu bombowego na siedzibę Łomżyńskiego Gubernialnego Zarządu Żandarmerii, na podstawie amnestii 4 listopada został uwolniony.  Po paru miesiącach z braku dowodów śledztwo umorzono; został skazany administracyjnie na zesłanie do wschodniej Syberii, zamienione na opuszczenie granic Rosji.

W porozumieniu z władzami partyjnymi wyjechał do Krakowa, skąd jako „Figiel” powrócił do Królestwa Polskiego i rozpoczął działalność jako funkcjonariusz PPS. Delegowany przez Warszawski Komitet Robotniczy do powiatu pułtuskiego, zorganizował tam technikę partyjną, po czym kierował akcjami tamtejszej „piątki” Organizacji Bojowej. W porozumieniu z Wydziałem Wiejskim przeprowadził zwycięską akcję strajków rolnych (sierpień-wrzesień 1906). Powrócił do Warszawy, gdzie jako „Remiszewski” został aresztowany w tzw. Biurze PPS na Nalewkach. Uwięziony w warszawskiej cytadeli, został przewieziony do Puław celem stwierdzenia tożsamości. Tam uwolniony dzięki akcji puławskiej bojówki PPS, ponownie podjął działalność partyjną.

Po rozłamie w partii (listopad 1906) należał do PPS-Frakcji Rewolucyjnej. W połowie lutego 1907 r. mianowany okręgowcem w Płocku, przeprowadził reorganizację Okręgowego Komitetu Robotniczego, uporządkował też działalność Organizacji Bojowej. Przy jego udziale doszło do zwycięskiego zakończenia strajku pracowników żeglugi parowej na Wiśle oraz udanych akcji bojowych w Soczewce i Bodzanowie. Poszukiwany przez policję przeniósł się do Warszawy. Jako instruktor Organizacji Bojowej kierował dzielnicą wolską i powązkowską. Uczestniczył w akcji bojowej na furgon pocztowy pod Staroźrebami w Płockiem (6 sierpnia 1907). 30 sierpnia aresztowany przez władze rosyjskie w Warszawie, 2 września został osadzony w X pawilonie warszawskiej cytadeli. Oskarżony o działalność bojową – udział w starciu z agentami ochrany na ul. Wolskiej w Warszawie (13 sierpnia 1907) oraz w akcjach pod Rogowem i Łapami, był sądzony przez Warszawski Wojskowy Sąd Okręgowy (4-5 sierpnia 1908). Skazany na osiem lat katorgi, a następnie wieczne osiedlenie na Syberii. Przetrzymywany krótki okres czasu w warszawskim Arsenale, a od 1909 r. w więzieniu specjalnym w Pskowie. Tam brał udział w głodówce protestacyjnej przeciwko nieludzkiemu traktowaniu więźniów. Po jej zwycięskim zakończeniu jako jednego z przywódców wywieziono go do twierdzy szlisselburskiej. Tam rozpoczął systematyczne samokształcenie. W 1915 r. zakończył odbywanie katorgi.

Wysałny na osiedlenie do guberni irkuckiej, pracował jako tokarz w Czeremchowie. W 1917 r. próbował powrócić do kraju. W Tomsku zastał go wybuch rewolucji lutowej w Rosji. Wziął udział w organizowaniu tam zw. metalowców, po czym udał się do Piotrogrodu.

Zwolennik współpracy z bolszewikami w walce o socjalizm, w kwestii politycznej uznawał za właściwy program J. Piłsudskiego.

Nawiązał współpracę z PPS i został członkiem Centralnego Komitetu Wykonawczego (CKW) na Rosję. Był współpracownikiem organu CKW „Głos Robotnika i Żołnierza” oraz Moskiewskiego Komitetu Okręgowego „Na Barykady”. Od kwietnia 1917  r. pracował zawodowo jako tokarz w Arsenale im. Piotra I, został wybrany przewodniczącym komitetu fabrycznego.

Po przewrocie bolszewickim w listopadzie 1917 r. wszedł do Rady Kontroli Robotniczej, a z jej ramienia do Komisariatu Ludowego Spraw Wojskowych w Piotrogrodzie. Od końca listopada do grudnia był pełnomocnikiem Komisariatu w Głównym Zarządzie Wojskowo-Technicznym. W połowie grudnia mianowano go przewodniczącym Sekcji Przemysłu Metalowego w Radzie Gospodarki Ludowej Okręgu Północnego; stał się jednym z pionierów planowania gospodarczego. W grudniu 1918 r. jako oficjalny delegat Komisariatu Ludowego Handlu i Przemysłu przyjechał do Polski w celu nawiązania stosunków handlowych między bolszewicką Rosją a Polską. W Wilnie pertraktował z przedstawicielami rządu, porozumiał się też z Centralnym Komitetem Robotniczym PPS, który przekazał mu nieoficjalnie warunki podjęcia rozmów z bolszewikami. Wobec podjętej przez Armię Czerwoną ofensywy zagrożony aresztowaniem, nielegalnie opuścił Polskę i wyjechał do Moskwy, gdzie poinformował Włodzimierza Lenina o wynikach misji. W kwietniu 1919 r. nielegalnie powrócił do kraju.

Aresztowany przez polską żandarmerię w pociągu w Grodnie, przez kilka tygodni był więziony. Uwolniony dzięki interwencji PPS i gwarancji Bronisława Ziemięckiego.

Pracował w Ministerstwie Pracy i Opieki Społecznej, a po zwolnieniu w Naczelnym Komitecie Związków Robotniczych Stow. Spółdzielczych (do 1921 r.).

Przystąpił do tzw. Opozycji PPS, od września 1919 do lata 1920 r. należał do PPS-Opozycja. 

W końcu 1921 r. ze Stefanią Sempołowską zorganizował warszawski oddział Towarzystwa Rosyjskiego Czerwonego Krzyża i został jego sekretarzem. Od jesieni 1922 r. pracował jako instruktor w pracowni mechanicznej Państwowej Szkoły Budowy Maszyn i Elektrotechniki im. Hipolita Wawelberga i Stanisława Rotwanda w Warszawie.

Od początku 1925 r. uczestniczył w Komitecie Naukowym przy „Robotniczym Przeglądzie Gospodarczym”.  Po chorobie (1925–1926) nie powrócił do szkoły, lecz od 1 września 1926 r. był urzędnikiem do szczególnych zleceń prezesa Rady Ministrów Kazimierza Bartla i Józefa Piłsudskiego. W latach 1927–1928 wiceprzewodniczący Komisji Ankietowej badania kosztów i warunków produkcji w głównych gałęziach przemysłu przy Prezydium Rady Ministrów. W 1929 r. zajmował stanowisko wicedyrektora Instytutu Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen. Równocześnie do 1930 r. pełnił obowiązki dyrektora biura ekonomicznego Prezesa Rady Ministrów. W tym też roku został podsekretarzem stanu w Ministerstwie Skarbu. Od 28 czerwca 1934 r. był podsekretarzem stanu w Ministerstwie Opieki Społecznej i kierownikiem opieki społecznej. W 1937 r. przeniesiony w stan spoczynku, a w 1939 r. na emeryturę.

Jako pracownik kontraktowy do wojny pozostawał na stanowisku prezesa komisji kontroli cen w Prezydium Rady Ministrów.

Podczas II wojny światowej na początku września 1939 r. wysłany przez rząd RP do Paryża, by przekazać władzom francuskim swoje patenty o znaczeniu wojskowym. Na jego zlecenie w 1940 r. przystąpił do realizacji projektu armaty przeciwlotniczej w Tarbes w Pirenejach. Po upadku Francji zamieszkał w strefie nieokupowanej. Pracował nad problemami ekonomicznymi i technicznymi. Dzięki kilku wynalazkom był niezależny finansowo. Od 1943 r. współpracował z francuskim ruchem oporu.

Po wojnie uczestniczył w organizowaniu PPS w ośrodkach robotniczych w Sabaudii i Delfinacie; był prezesem Zarządu Tymczasowego. W październiku 1945 r. powrócił do Polski.

Od 15 listopada był wiceministrem komunikacji, a od 21 kwietnia 1948 r. wiceministrem skarbu (potem: finansów) i stałym przedstawicielem ministerstwa w Podkomitecie Motoryzacyjnym Komitetu Ekonomicznego Rady Ministrów.

Należał do PPS, z ramienia CKW partii brał udział w zjeździe sekcji PPS we Francji (1946 r.), jako delegat z Wrocławia uczestniczył w Kongresie Zjednoczeniowym PPS i PPR w grudniu 1948 r. Został wówczas członkiem PZPR.

Od lipca 1948 r. należał do Naczelnej Rady Spółdzielczej.

31 grudnia 1956 r. odwołany ze stanowiska wiceministra finansów, przeszedł na rentę dla zasłużonych.

Zmarł 9 października 1977 r. w Warszawie.

Odznaczony orderem Polonia Restituta 3 kl., Krzyżem Niepodległości z mieczami i złotym Krzyżem Zasługi, w PRL otrzymał order Odrodzenia Polski 3 kl. i sowiecki order Czerwonego Sztandaru.

Opublikował: Wspomnienia 1885–1919, Warszawa 1966.