Bojownikom niepodległości

Władysław Bortnowski

(1891–1966)

Urodził się 12 listopada 1891 r. w Radomiu. Syn Józefa, inżyniera, oraz Zofii z Kałużyńskich (zob.).
Ukończył gimnazjum w Żytomierzu, gdzie należał do patriotycznej organizacji „Żytomierska korporacja uczniowska”. Następnie studiował medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim, skąd przeniósł się na Uniwersytet Jagielloński.
Od 1912 r. należał do Zw. Strzeleckiego; ukończył kurs oficerski.
Po wybuchu wojny od 7 sierpnia 1914 r. dowodził IV plut. 10 komp. strzeleckiej (4 komp. V baonu). Po jej rozwiązaniu przeniesiony do 1 komp. (wrzesień 1914), był dowódcą III (potem: IV) plut. 9 października mianowany ppor. piech. Podczas bitwy pod Łowczówkiem 24 grudnia ciężko ranny w szczękę, został wyróżniony w rozkazie J. Piłsudskiego wydanym po tym boju. Po wyleczeniu się z ran 28 lutego 1915 r. powrócił do komp., obejmując III plut. Od 3 lipca 1915 do 10 stycznia 1916 r. zastępca adiutanta, po czym do września 1916 r. adiutant 7 pp LP. Uczestniczył w całej kampanii wojennej I Brygady poza okresem od 20 maja do 23 sierpnia 1916 r., kiedy chory przebywał w szpitalu. Z dniem 10 maja 1916 r. awansował na por. piech. Po rozwiązaniu pułku w końcu września objął dowództwo komp. 1 pp LP. W następstwie kryzysu przysięgowego 16 lipca 1917 r. zwolniony z Legionów, do 20 marca 1918 r. internowany przez Niemców w Beniaminowie.
Uwolniony, wyjechał do Krakowa, gdzie służył w Komendzie Naczelnej 2 POW, zaś od października był komendantem okręgu krakowskiego.
Od początku listopada w 5 pp leg – dowódca 1 komp. Uczestniczył w odsieczy Lwowa, od 18 listopada dowodząc I baonem. Awansowany na kpt. piech. (z dniem 20 listopada), jako dowódca III baonu brał udział w wyprawie wileńskiej w kwietniu 1919 r. Uczęszczał na wojenny kurs Szkoły Sztabu Generalnego w Warszawie (16 czerwca-30 listopada 1919), po czym do 18 grudnia sprawował funkcję oficera operacyjnego 1 DP Leg, a następnie szefa Oddz. III GO gen. E. Rydza-Śmigłego i 3 Armii. 23 czerwca 1920 r. awansowany od razu na ppłk. piech. ze starszeństwem z 1 kwietnia, do 30 października był szefem sztabu tej armii.
Od 1 listopada 1920 do jesieni 1922 r. przebywał na kursie w Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu. Zweryfikowany jako ppłk piech. z 1 czerwca 1919, po powrocie do kraju służył w Inspektoracie Armii nr 1 (I oficer sztabu). Awansowany na płk. SG piech. z 15 sierpnia 1924, od 25 kwietnia 1925 r. był zastępcą szefa Oddz. IIIa Biura Ścisłej Rady Wojennej. Od 15 października 1925 do listopada 1926 r. dowodził 37 pp. Podczas przewrotu majowego opowiedział się po stronie marsz. J. Piłsudskiego. Następnie służył w Inspektoracie Armii nr 4, po czym w maju 1927 r. został szefem Oddz. III Sztabu Generalnego. W lutym 1928 r. objął funkcję dowódcy piechoty dywizyjnej 26 DP, zaś w czerwcu 1930 r. analogiczne stanowisko w 14 DP. Od 1 listopada 1931 r. był dowódcą 3 DP Leg. 1 stycznia 1932 r. otrzymał stopień gen. bryg. 12 października 1935 r. został generałem do prac przy GISZ z siedzibą w Toruniu. Uznawany w kręgach wojskowych za następcę marsz. E. Rydza-Śmigłego, od 21 września 1938 r. dowodził GO „Śląsk”, na czele której zajął Zaolzie. 19 marca 1939 r. awansował na gen. dyw., 23 marca został dowódcą Armii „Pomorze”.
Dowodził nią podczas kampanii 1939 r. w walkach na Pomorzu i nad Bzurą. Ranny, 21 września dostał się do niewoli niemieckiej w leśniczówce Januszówka. W niewoli przebywał przez cały okres wojny, głównie w oflagu VII A w Murnau.
Uwolniony 29 kwietnia 1945 r. przez wojska amerykańskie, w czerwcu wyjechał do Paryża, a stamtąd w listopadzie do rodziny w Kanadzie. W czerwcu 1946 r. powrócił do Wlk. Brytanii, osiedlając się w Londynie (mieszkał też w Tonbridge).
Pracował zarobkowo jako stolarz, tokarz, brakarz drewna, biuralista w Instytucie J. Piłsudskiego, fizykoterapeuta i pielęgniarz w szpitalu dla nerwowo chorych w Mabledon.
Należał do założycieli Instytutu J. Piłsudskiego w Londynie, od jesieni 1946 r. był przewodniczącym jego zarządu. Członek Koła Generałów i Pułkowników b. Wyższych Dowódców.
W 1954 r. wyjechał na stałe do USA. Pracował m.in. jako sprzedawca jarzyn w Nowym Jorku. Równocześnie angażował się w działalność Instytutu J. Piłsudskiego w Nowym Jorku (członek Rady od 1954, wiceprezes od 1955 r.), był przewodniczącym Koła Legionistów i Peowiaków w Ameryce. W czerwcu 1961 r. rozpoczął urzędowanie (formalnie od 17 marca 1962 r.) jako prezes Instytutu J. Piłsudskiego, zaś od 21 marca 1963 r. był jego wiceprezesem. Członek honorowy Instytutu J. Piłsudskiego.
Zmarł 21 listopada 1966 r. w Glen Cove. Pochowany na polskim cmentarzu w Doylestown w Pensylwanii.
Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Polonia Restituta 2, 3 i 4 kl., Krzyżem Niepodległości, czterokrotnie Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi, Krzyżem Zasługi Wojsk Litwy Środkowej, belgijskim orderem Leopolda 4 kl., francuską Legią Honorową 3 kl., łotewskim orderem Pogromcy Niedźwiedzia 3 kl., rumuńskim orderem Gwiazdy Rumunii 3 kl.
Żonaty z Wandą Hurynowicz, miał z nią synów Andrzeja, zamieszkałego w Kanadzie, oraz Krzysztofa, mieszkającego w USA.
Posiadał honorowe obywatelstwo Cieszyna. Jego imię noszą ulice w Poznaniu i Sochaczewie.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 18/1931
Źródła

CAW, akta personalne 9642, 9666; T. Alf-Tarczyński, Gen. dyw. Władysław Bortnowski, „Dziennik Polski, Dziennik Żołnierza” nr 289/1966; K. Bąbiński, Zarys historii wojennej 5-go Pułku Piechoty Legionów, Warszawa 1929; M. Bielski, Generałowie odrodzonej Rzeczypospolitej, Toruń 1995; W. Chocianowicz, W 50 lecie powstania Wyższej Szkoły Wojennej w Warszawie, Londyn 1969; K. Ciechanowski, Armia „Pomorze” 1939, Warszawa 1983; J. Cisek, Piłsudczycy za oceanem, „Sowiniec” nr 13/1998; W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914-1917. Słownik biograficzny t. 1, Warszawa 2005; „Dziennik Polski, Dziennik Żołnierza” nr 284, 288/1966; Encyklopedia Wojskowa t. I, Warszawa 1931; T. Kasprzycki, Kartki z dziennika oficera I Brygady, Warszawa 1934; T. Kryska-Karski, S. Żurakowski, Generałowie Polski Niepodległej, Warszawa 1991; Kto był kim w Drugiej Rzeczypospolitej, Warszawa 1994; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; Materiały do historii I Brygady, „Żołnierz Legionów i POW” nr 3-4/1939; „Monitor Polski” nr 18/1931; Obrona Lwowa 1-22 listopada 1918 t. 2, Warszawa 1993, t. 3, Warszawa 1994; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006; S.F. Składkowski, Beniaminów 1917-1918, Warszawa 1935; S.F. Składkowski, Moja służba w Brygadzie. Pamiętnik polowy, Warszawa 1990; P. Stawecki, Oficerowie dyplomowani wojska Drugiej Rzeczypospolitej, Wrocław 1997; P. Stawecki, Słownik biograficzny generałów Wojska Polskiego 1918-1939, Warszawa 1994; Wrzesień 1939 w relacjach i wspomnieniach, Warszawa 1989; L. Zembrzuski, Złota Księga Korpusu Sanitarnego Polskiego 1797-1918, Warszawa 1927.