Bojownikom niepodległości

Zenon Andruszkiewicz

(1877–1953)

Urodził się 13 stycznia 1877 r. w Zygmuntowie koło Warszawy. Syn Ignacego, rzemieślnika, powstańca styczniowego 1863–1864. Pracował w fabryce mebli giętych Wojciechów, a potem w fabryce Wyrobów Metalowych i Emaliowanych Wulkan.

Od roku 1893 w PPS ps. „Koroniasty”. W roku 1898 za udział w manifestacji 1. majowej przez dwa miesiące więziony w warszawskiej cytadeli. Brał udział w działalności agitacyjnej, należał do organizatorów komórek partyjnych w fabrykach. W październiku 1905 r. zorganizował strajk kolejarzy na Dworcu Wschodnim w Warszawie. Aresztowany w 1906 r. przez władze rosyjskie, został osadzony w twierdzy brzeskiej. Po kilku miesiącach 17 kwietnia 1907 r. wydalony poza granice Królestwa Polskiego. Wkrótce powrócił nielegalnie i podjął działalność w PPS–Lewicy. W 1912 r. współdziałał przy założeniu VI Oddziału Towarzystwa Kultury Polskiej. 23 września aresztowany za działalność w PPS–Lewicy.

Od 1915 r. przebywał w Piotrogrodzie, gdzie w tym roku wstąpił do SDKPiL. Działał na terenie fabryki Feniks i działającym od 1908 r. stowarzyszeniu polskim Klub Robotniczy Promień. Podczas rewolucji lutowej 1917 r. w Rosji uczestniczył w uwalnianiu więźniów z więzienia „Kriesty” oraz w opanowaniu magazynów z bronią w twierdzy pietropawłowskiej. Podczas przewrotu bolszewickiego w październiku 1917 r. opowiedział się po stronie bolszewików. Od grudnia pracował w wydziale ogólnym Komisariatu do Spraw Polskich, potem jako administrator Polskiego Domu Ludowego. W styczniu 1918 r. został kandydatem wydziału wygnańczego Komisariatu do Spraw Polskich do Rady Wygnańczej w Piotrogrodzie. W roku 1918 wstąpił do Rosyjskiej Komunistycznej Partii (bolszewików).

W roku 1919 zmobilizowany do Armii Czerwonej, był komisarzem w sztabie 52 Dywizji Strzelców. Uczestniczył w walkach z oddziałami A. Denikina i P. Wrangla. Od listopada 1920 r. przebywał w Moskwie. W kwietniu 1921 r. Biuro Polskie RKP(b) skierowało go do pracy w bibliotece Polskiego Klubu Robotniczego im. Róży Luksemburg w Mińsku Litewskim. W następnym roku pracował jako sowiecki kurier dyplomatyczny.

W roku 1923 powrócił do niepodległej Polski. Zamieszkał w Warszawie. Podjął pracę w Centralnych Warsztatach Samochodowych MSWojsk. Jednocześnie wstąpił do Komunistycznej Partii Polski. W roku 1928 jako komunista zwolniony z pracy. W 1929 r. kierował strajkiem w Wytwórni Maszyn Precyzyjnych „Avia”. W latach 30. należał do Stowarzyszenia byłych Więźniów Politycznych.

Podczas II wojny światowej od 1942 r. członek Polskiej Partii Robotniczej. W jego mieszkaniu przy ul. Dźwińskiej znajdował się magazyn broni Gwardii Ludowej.

Po wojnie od 1945 r. pracował w Państwowych Warsztatach Samochodowych. W roku 1949 przeszedł na emeryturę. Od zjazdu zjednoczeniowego PPR i PPS (gru1948) członek PZPR.

Zmarł 24 listopada 1953 r. w Warszawie.

 

Żonaty z Teofilą N., synowie: Justyn (28 IX 1909 – 24 maja 1944) i Celestyn, członkowie PPR, zostali zamordowani przez Niemców.

Odznaczony Krzyżem Niepodległości, w PRL otrzymał złoty i brązowy Krzyż Zasługi.

Źródła

W.K. Cygan, Żołnierze Niepodległości 1863–1938 Słownik biograficzny t. 1, Mińsk Mazowiecki – Warszawa – Kraków 2011; A. Kochański, w: Słownik Biograficzny Działaczy Polskiego Ruchu Robotniczego t. I, Warszawa 1985; „Monitor Polski” 1938 nr 177.