Bojownikom niepodległości

Tadeusz Felsztyn

(1894–1963)

Urodził się 30 września 1894 r. we Lwowie w rodzinie żydowskiej. Syn Hermanna i Heleny z Nossigów. Brat Romana i Emilii Kipowej. W roku 1911 ukończył II Szkołę Realną we Lwowie, następnie rozpoczął studia na Wydziale Budowy Maszyn Politechniki Lwowskiej. W roku 1912 wyjechał do Niemiec, gdzie podjął studia na Oddziale Matematyczno-Przyrodniczym Wydziału Filozoficznego Uniwersytetu w Getyndze.

Po wybuchu wojny I wojny światowej, w sierpniu 1914 r. wstąpił do oddziału strzelców Józefa Piłsudskiego, od 16 sierpnia w Legionach Polskich. Służył w 1 pp LP do początków 1915 r. Od 14 stycznia do 14 maja uczył się w szkole podchorążych LP. Po jej ukończeniu i przejściowym przydziale do formacji tyłowych, został skierowany do tworzonego 6 pp LP. Początkowo służył w 7 komp., następnie dowodził okm I baonu, oddziałem telefonicznym, był oficerem broni pułku. Przebył kampanię wołyńską, awansując 15 grudnia 1915 r. do stopnia chor. piech., 1 lipca 1916 r. – ppor. piech. Po kryzysie przysięgowym (lipiec 1917), we wrześniu podjął służbę w Polskim Korpusie Posiłkowym. W następstwie przejścia II Brygady pod Rarańczą (15/16 lutego 1918) internowany przez Austriaków w Bustyahaza na Węgrzech. Uwolniony, wyjechał do Lwowa, gdzie podjął studia na Uniwersytecie Lwowskim.

Od 31 października 1918 r. uczestniczył w obronie Lwowa przeciwko Ukraińcom. Należał do pierwszej załogi Szkoły Sienkiewicza, potem dowodził komp. km na odcinku II. 8 listopada awansowany przez Radę Regencyjną na por. piech. ze starszeństwem z 12 października.

W roku 1919 sprawował funkcję referenta w Instytucie Wojskowo-Naukowym MSWojsk. Jednocześnie w roku akademickim 1919–1920 studiował na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1920–1922 był instruktorem broni w Szkole Podchorążych Piechoty. Po zakończeniu wojny z Rosją bolszewicką 1919–1920, zweryfikowany jako kpt. piech. z 1 czerwca 1919, w latach 1922–1928 sprawował funkcję kierownika działu doświadczalnego, a później (od 1923), dyrektora nauk w Centralnej Szkole Strzelniczej w Toruniu. Z dniem 15 sierpnia 1924 r. otrzymał stopień mjr. piech. W latach 1922–1925 studiował matematykę na Uniwersytecie Warszawskim, uzyskując dyplom dr. filozofii. Jednocześnie (w latach 1922–1923) był wolnym słuchaczem na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej. Następnie służył w Instytucie Badań Materiałów Uzbrojenia (potem: Instytut Techniczny Uzbrojenia), awansując 1 stycznia 1932 r. na ppłk. uzbr. M.in. zajmował się pracami nad konstrukcją karabinów. Wiosną 1939 r. sprawował funkcję kierownika oddz. ogólno-technicznego. Był członkiem komitetu redakcyjnego „Przeglądu Piechoty” i „Wiadomości Technicznych Uzbrojenia”. Jako pisarz wojskowy ogłaszał prace z dziedziny nauki o broni oraz strzelectwa, za które otrzymał I nagrodę „Przeglądu Piechoty” za działalność na tym polu w pierwszym dziesięcioleciu niepodległości.

W latach 1929–1939 wykładał balistykę na Politechnice Warszawskiej, czynnie uczestniczył w organizacji sportu strzeleckiego w Polsce.

Podczas kampanii wrześniowej 1939 r., po agresji Związku Sowieckiego 17 września, w Mizoczu dostał się do niewoli sowieckiej. Przebywał w obozie w Kozielsku. Wiosną 1940 r. przeniesiony do Juchnowa, zaś 18 czerwca 1941 r. do Griazowca. Wykładał na konspiracyjnych kursach typu uniwersyteckiego w obozie w Griazowcu. Po wybuchu wojny niemiecko-sowieckiej zwolniony na mocy układu Sikorski-Majski (lipca 1941), 3 września wstąpił do organizowanego Wojska Polskiego w ZSRS. Był szefem sztabu Ośrodka Zapasowego Armii, 20 października przekształconego w Ośrodek Organizacyjny Armii (do 10 lutego 1942). Następnie jako oficer komisji studiów i Centrum Wyszkolenia służył w Rosji, na Bliskim Wschodzie i w 2 Korpusie Polskim we Włoszech. Potem był członkiem komisji historycznej korpusu.

Po zakończeniu wojny i demobilizacji w 1949 r. pozostał na emigracji. Osiedlił się w Wielkiej Brytanii. Pracował jako nauczyciel fizyki i matematyki w szkołach średnich. Czynnie angażował się w działalność Polskiego Towarzystwa Naukowego na Obczyźnie. W lutym 1961 r. w Birmingham założył Koło Przyjaciół Instytutu Józefa Piłsudskiego w Londynie. Współpracował z licznymi czasopismami, w których publikował artykuły popularnonaukowe.

Zmarł 14 grudnia 1963 r. w Pitsford. Pochowany na cmentarzu St. Mary`s w Londynie kwat. A.

Opublikował: Pułk 6-ty Legjonów pod Kołodziejami, „Wiarus” zesz. 29, 30/1919; Taktyka karabinów maszynowych na podstawie doświadczeń walk legionowych 1914/16 r., „Bellona” zesz. 8, 10/1918, 1, 2, 5/1919 (toż. Warszawa 1919); Moja pierwsza bitwa, “Przegląd Piechoty” zesz. 2/1938; Pierwszy raz na czele plutonu, „Przegląd Piechoty” zesz. 2,3/1939.

Żonaty z Łucją Montarde (od 22 XII 1923).

Odznaczony orderem Virtuti Militari 5 kl., Krzyżem Niepodległości, orderem Polonia Restituta 5 kl., czterokrotnie Krzyżem Walecznych, złotym Krzyżem Zasługi z mieczami i srebrnym Krzyżem Zasługi.

Informacja o przyznaniu odznaczenia
Monitor Polski nr 132/1931
Źródła

W.K. Cygan, Oficerowie Legionów Polskich 1914–1917. Słownik biograficzny t. 1, Warszawa 2005; Encyklopedia Wojskowa t. II, Warszawa 1932; M. Gałęzowski, Na wzór Berka Joselewicza. Żołnierze i oficerowie pochodzenia żydowskiego w Legionach Polskich, Warszawa 2010; K. Grodziska, Polskie groby na cmentarzach Londynu, Kraków 1995; Historia 6 Pułku Piechoty Legionów Józefa Piłsudskiego t. I: Tradycja, Warszawa 1939; B. Klimaszewski, E.R. Nowakowska, W. Wyskiel, Mały słownik pisarzy polskich na obczyźnie 1939–1980, Warszawa 1993; Księga pamiątkowa 1830–29.XI-1930, Ostrów Mazowiecka 1930; Lista starszeństwa oficerów Legionów Polskich, Warszawa 1917; S. Łoza, Czy wiesz kto to jest?, Warszawa 1938; „Monitor Polski” nr 132/1931; Obrona Lwowa 1–22 listopada 1918 t. 1–3, Lwów 1936–1939; Rocznik oficerski 1923, 1924, 1928, 1932; R. Rybka, K. Stepan, Rocznik oficerski 1939, Kraków 2006.